<!--break-->
เมื่อวันที่ 28 ก.ค. 2553 ที่ห้องประชุม ศ.ดร.มล.ตุ้ย ชุมสาย คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (มช.) สาขาวิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จัดเสวนาหัวข้อ ‘สนทนากลางฝุ่นตลบหลังเดือนพฤษภา: ประเด็นและคำถามจากเหตุการณ์พฤษภาอำมหิต’ มี ศ.ดร.ธงชัย วินิจจะกูล นักวิชาการด้านประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยวิสคอนซิน เมดิสัน สหรัฐอเมริกา เป็นวิทยากร ‘ประชาไท’ นำเสนอรายละเอียดของการอภิปราย ซึ่งมีดังต่อไปนี้
![]()
ธงชัย วินิจจะกูล เมื่อ 28 ก.ค.
ระหว่างงานเสวนา ที่คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
![]()
บรรยากาศวงเสวนา ‘สนทนากลางฝุ่นตลบหลังเดือนพฤษภา: ประเด็นและคำถามจากเหตุการณ์พฤษภาอำมหิต’ ซึ่งมีธงชัย เป็นผู้อภิปราย เมื่อ 28 ก.ค. ที่คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
0 0 0
เรื่องที่ผมจะพูดนั้น เริ่มมาจาก บก.หนังสือ ‘อ่าน’ ซึ่งหลายคนคงรู้จักใช่ไหมครับ ได้ขอให้ผมช่วยเขียน จนหมดเวลาแล้วเมื่อสิ้นเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา ผมสารภาพว่าเขียนไม่ออก คิดว่านี่เป็นอารมณ์ความรู้สึกเหมือนหลายๆ คนที่เขียนไม่ออก ไม่ใช่เพราะไม่มีอะไรจะพูด แต่เพราะมีเยอะเกินไป มันมีเยอะเกินไปจนไม่สามารถประมวลสิ่งที่มีอยู่ เรียบเรียงออกมาเป็นคำพูดหรือตัวหนังสือไม่ออก มันสับสนปนเป ฉะนั้นตอนที่ผมรับทาง มช. ว่าจะคุย ผมก็คิดในใจว่า มาคุยในเรื่องที่เขียนไม่ออกนี่แหละ โดยที่ไม่ต้องคาดหวังด้วยซ้ำว่าจะฟังรู้เรื่องมากน้อยแค่ไหน คือเป็นทั้งการลองความคิดของตัวเอง ซึ่งก็ลองนึกถึงหนังสือ ‘อ่าน’ ก็แล้วกันนะครับ ผมเชื่อว่าสำหรับหลายคน จะรู้สึกอ่านไม่รู้เรื่อง นั่นคือประเภทงานที่ผมจะพูดต่อ
เพราะฉะนั้น มันมีเรื่องหลายเรื่องในหัวที่ควรจะคุยกัน แต่ขอไม่คุย ถ้าหากว่าจะคุยกัน ตอนมีเวลาหลังจากนี้ค่อยว่ากัน เช่น เหตุที่มาของปัญหา มีคนเขียน มีคนพูดถึงเยอะแยะแล้ว พูดกันอีกก็ได้ แต่ผมไม่ได้เตรียมเรื่องนี้ เหตุที่มาของปัญหา มองในเชิงโครงสร้างการเปลี่ยนแปลงชนบทไทย ความเปลี่ยนแปลงที่นำไปสู่ช่องทางทางการเมือง แล้วเมื่อเขามีส่วนร่วมทางการเมืองแบบหนึ่งด้วยการการเลือกตั้ง ทำอีท่าไหนจึงเกิดความขัดแย้งกับชนชั้นนำของไทยได้ เราจะได้ยินประเด็นนี้บ่อยใช่ไหมครับ นี่เป็นอีกอันหนึ่งซึ่งคุยก็ได้ แต่ไม่ใช่ประเด็นใหญ่ที่ผมเตรียมไว้
ประเด็นต่อไปที่คิดว่าคุยได้ แต่ผมไม่ได้เตรียม ระยะสั้น ระยะกลาง ระยะยาว หลังจากนี้มีประเด็นอะไรบ้างที่น่าคิด นี่ก็อีกเหมือนกันที่แต่ละเรื่องเราคุยได้เป็นชั่วโมง ผมเชื่อว่าอย่างนั้น แต่อย่างที่บอก ผมเชื่อว่าหลายท่านในที่นี้ ทั้งรู้มากกว่า และคุยได้ดีกว่า เพราะฉะนั้น ถ้าหลังจากนี้แล้วจะเสนอออกมาเพื่อจะคุยก็ได้ แต่หนึ่ง ผมไม่ได้เตรียม สอง ผมไม่คิดว่ารู้เรื่องพวกนี้ดี ก็จะเป็นการคุยในเรื่องที่ผมไม่ได้เตรียมมา
เอาแค่สองประเด็นนี้ คุณก็เห็นแล้วว่า เรื่องมันเยอะขนาดไหน ที่จะต้องคิดและเรียบเรียงออกมา แต่เรื่องที่ผมเตรียมมาและอยากคุย คือเรื่องที่เป็นทั้งประสบการณ์และความสนใจที่ผมทำมาหลายปี หลายคนอาจจะพอรู้ ซึ่งก็คือประเด็นที่ว่า เราจะอยู่อย่างไรและจะจัดการอย่างไรกับประวัติศาสตร์ที่โหดร้าย นี่คือเรื่องที่ผมเตรียมมา
หลายคนคงพอนึกออกนะครับว่า ผม ทั้งในแง่ประสบการณ์ ในแง่ที่คิดกันมาสามสิบกว่าปีของชีวิต และเขียนมาบ้างก็คือ เราจะ Deal (จัดการ) อย่างไรกับประวัติศาสตร์ 6 ตุลา วันนี้ผมไม่ได้มาพูดเรื่อง 6 ตุลา แต่ก็อยู่ในประเด็นนะ ผมเรียกว่ามันเป็น ‘ประวัติศาสตร์ที่โหดร้าย’ ทั้งในความหมายที่ว่ามันเป็น Tragedy (โศกนาฏกรรม) ที่เกิดขึ้น ทั้งในแง่ที่เป็นความทรงจำ หรือเป็นความร้าวลึกของพฤติกรรมทางประวัติศาสตร์ที่มีปัญหากับสังคมไทย และสังคมไทยพยายามจัดการกับมัน ทั้งสำเร็จ และไม่สำเร็จ ไม่ในแง่ต่างๆ กัน ผมพยายามเอาบทเรียน ประสบการณ์ที่เคยคิดกับเรื่องนี้ มาคิดกับสิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อเดือนพฤษภาที่ผ่านมา ซึ่งยังสดๆ อยู่ ต่างกับที่ผมคิดกับเรื่อง 6 ตุลา ที่ผมเริ่มลงมือคิดลงมือเขียน หลังจากมันผ่านมาแล้วประมาณ 20 ปี และคิดกับมันมา 10 กว่าปีที่ผ่านมา เพราะฉะนั้นผมจะพูดเรื่องนี้
“ภาวะฝุ่นตลบ ก็คือ ภาวะหลังเหตุการณ์ซึ่งมันซับซ้อน
และที่สำคัญมากมันเป็น ‘โศกนาฏกรรม’ คือ Tragedy
ที่เมื่อมันเสร็จสิ้นลงไป ก็เป็นปกติเลยไม่ว่าสังคมไหนหรือที่ไหน
ที่จะเต็มไปด้วยเรื่องราว คำอธิบาย
เต็มไปด้วย Fact หรือข้อเท็จจริงจำนวนมากที่ไม่ลงตัว”
นิยาม ‘ภาวะฝุ่นตลบ’
เวลาตั้งหัวข้อ ผมจึงตั้งว่า ‘สนทนาท่ามกลางภาวะฝุ่นตลบ’ ผมจะเริ่มเลยว่า ‘ฝุ่นตลบ’ แปลว่าอะไร จากนั้นผมมีอยู่ 4-5 ประเด็นใหญ่ๆ ว่า เราจะอยู่และเราจะดีลอย่างไร คือจะจัดการอย่างไรกับสภาวะฝุ่นตลบ และคงอีกไม่นานจะเริ่มลงตัว ซึ่งจะลงตัวในแบบที่หลายคนคงไม่อยากจะให้มันลงอย่างนั้น และเราจะสู้กับมันอย่างไร
พูดกันอย่างเปิดเผยไม่ต้องปิดบังกัน หรือพูดง่ายๆ ว่า ใครในที่นี้ถ้าเกลียดเสื้อแดงหนักหนา คุณก็จะเจอว่า ‘ภาวะฝุ่นตลบ’ ที่มันจะลงตัวในอีกไม่นานนี้ จะเป็นภาวะที่คนเกลียดเสื้อแดงอาจจะพอใจ แต่สำหรับคนอย่างผม สำหรับคนอีกหลายๆ คนในที่นี้ ซึ่งอาจไม่ได้เชียร์เสื้อแดงนักหนา แต่มีความเห็นอกเห็นใจอยู่ ก็จะรู้ว่า เป็นภาวะที่เริ่มลงตัวแบบที่ไม่น่าพอใจ และบทเรียนจากกรณี 6 ตุลาก็คือ เรื่องแบบนี้เราสู้กันมาเป็นสิบๆ ปี และไม่รับประกันนะว่าจะชนะ อย่างน้อยที่สุดก็คือคนรุ่นผม เอาเป็นว่า ผมและเพื่อนหลายๆ คน เราอยู่กับมันมา 30 ปีแล้ว มันไม่ง่าย และเผลอๆ เราก็อยู่กับมันตลอดจนเกษียณ จนตาย และที่แน่ๆ คือเราตายไปแล้ว สังคมไทยก็ยังอยู่กับมันแบบนั้น
4-5 ประเด็นที่จะพูดถึงก็คือว่า ‘สังคมไทยจัดการกับเรื่องโศกนาฏกรรมที่เกิดขึ้นแบบไหน’ สังคมไทยมีวิธี มีค่านิยม มีรากฐานทางภูมิปัญญาที่จัดการกับเรื่องโศกนาฏกรรมอย่างที่เกิดขึ้นอย่างไรบ้าง และเราก็ดูกันว่า อะไรที่น่าพิสมัยหรือไม่น่าพิสมัย อะไรที่เราพอจะสู้ อะไรที่พอจัดการกับมันได้ ให้ดีที่สุดเท่าที่คนที่ตกเป็นเหยื่อ คนที่เป็นฝ่ายถูกกระทำในเหตุการณ์ที่ผ่านมา พอจะ...อย่าเรียกว่าพึงพอใจเลย เรียกว่า อยู่กับมันได้ และจะสู้กับมันอย่างไร นี่คือประเด็นที่ผมจะคุย หวังว่าจะใช้เวลาไม่มากจนเกินไป และหลังจากนั้นจะคุยกันต่อเรื่องนี้หรือจะเปลี่ยนประเด็นเป็นเรื่องอื่นก็ตามใจ
‘ภาวะฝุ่นตลบ’ ก็คือ ภาวะหลังเหตุการณ์ซึ่งมันซับซ้อน และที่สำคัญมากมันเป็น ‘โศกนาฏกรรม’ คือ Tragedy ที่เมื่อมันเสร็จสิ้นลงไป ก็เป็นปกติเลยไม่ว่าสังคมไหนหรือที่ไหน ที่จะเต็มไปด้วยเรื่องราว คำอธิบาย เต็มไปด้วย Fact หรือข้อเท็จจริงจำนวนมากที่ไม่ลงตัว ฝุ่นตลบของผมหมายความแบบนี้
ยกตัวอย่างในกรณีปัจจุบัน ในกรณีที่เพิ่งเกิดขึ้นนี้ เราได้ยินเรื่องมากมาย ซึ่งตอบไม่ได้ หรือไม่มีทางกระจ่างได้ง่ายๆ และคนส่วนใหญ่โดยปกติในสังคมจะคาดหวังว่า จะทำความกระจ่างให้ได้ในสักวัน แต่บทเรียนจากเหตุการณ์จำนวนมากในโลก รวมถึงในเมืองไทยเอง ให้อีก 50 ปี หลายเรื่องก็ไม่กระจ่าง คนที่เรียนประวัติศาสตร์จะรู้ว่า ผ่านไปอีกหลายสิบปี เป็นร้อยปี ความรู้ประวัติศาสตร์ไม่ใช่ความรู้ที่เป็นนักสืบและจะจัดการ Fact อย่างลงตัว ไม่มีหรอกครับ ความรู้หลายอย่างจะไม่ลงตัวไปอีกนาน ภาวะไม่ลงตัวเหล่านั้นสำหรับคนบางคนเขาพอใจที่ไม่ให้ลงตัวอย่างนั้น สำหรับหลายคนจะอึดอัด แล้วแต่ว่าคุณเป็นผู้กระทำหรือเป็นผู้ถูกกระทำในเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น
ในกรณีปัจจุบัน ยกตัวอย่างเช่น ผมเชื่อว่า ความพยายามอธิบายเรื่องคนเสื้อดำ และความสัมพันธ์ระหว่างคนเสื้อดำกับแกนนำ กับทหาร กับกองทัพ ผมเชื่อว่าเถียงไปอีกนาน เผลอๆ ก็สรุปไม่ได้
‘สรุปไม่ได้’ นี่ ผมไม่ได้หมายถึงคณะกรรมการของรัฐบาลสรุปไม่ได้นะครับ เขาสรุปได้อยู่แล้วล่ะ แต่เขาสรุปอย่างที่เขาสรุป ไม่ได้แปลว่าสังคมจะต้องสรุปอย่างเดียวกัน ผมพูดในแง่นี้
เช่น เรื่องการใช้อาวุธ กระทั่งยกตัวอย่างย้อนกลับไป 6 ตุลา แม้เรื่องการแสดงละคร ปัจจุบันคนจำนวนมากก็ยังเชื่ออยู่ใช่ไหมครับว่า รูปภาพการแสดงละครตอน 6 ตุลา เป็นการแต่งรูป เรียนด้วยความซื่อสัตย์ ในฐานะที่ทำวิจัย รูปนั้นเผลอๆ ไม่ได้แต่งฮะ ผมคิดว่าไม่ได้แต่ง เป็นความบังเอิญ ซึ่งไม่รู้จะว่าอย่างไร แต่พอพูดแบบนี้หลายคนอาจไม่เชื่อ ถ้าอย่างนั้น ผมบอกว่าแต่งก็ได้ ซึ่งก็จะมีคนจำนวนไม่น้อยในสังคมที่ไม่เชื่อ
ปัญหาว่าเกิดอะไรขึ้นในการยิงกันบริเวณใต้สะพานบนถนนพหลโยธิน (หมายเหตุ – กรณีที่มีการถกเถียงกันว่า ทหารถูกยิงหรือยิงกันเอง เมื่อ 28 เม.ย. 2553 ที่ถนนพหลโยธิน ใต้ทางด่วนดอนเมืองโทลลเวย์ บริเวฯอนุสรณ์สถานแห่งชาติ ดอนเมือง) ฟังดูก็ง่ายดีนะ ยิงกันเอง จบ หลายคนคงเชื่ออย่างนั้น ผมก็เชื่ออย่างนั้น ผมว่ารัฐบาลก็มีสิทธิ ทำให้ออกมาแล้วเรื่องอาจไม่เป็นแบบนั้น
ตกลงการยิงคนตรงวัดปทุมวนารามฯ แนวราบหรือแนวบน ยิงจากที่สูงหรือที่ราบ ผมไม่แน่ใจว่าเรื่องพวกนี้จะสรุปได้ สำหรับคนในภาวะที่แตกเป็นขั้ว ต้องบอกว่าต่างฝ่ายต่างสรุปได้ทั้งนั้น นี่พยายามพูดอย่างไม่ใช่เพื่อความเป็นกลางนะ แต่สิ่งที่เกิดขึ้นในสังคมคือ ‘ภาวะฝุ่นตลบ’ คือภาวะที่มีเรื่องราวจำนวนมากที่สังคมตกลงไม่ได้หรอก
และความคิดที่ว่า เออ!น่า นักประวัติศาสตร์เอย กรรมการสอบสวนข้อเท็จจริงเอย สืบสวนไปแล้วจะเจอ fact จำนวนหนึ่งซึ่งสามารถ Conclusive (เป็นข้อสรุป) ผมก็ว่าไม่ได้
หรืออีกเรื่องก็ได้ที่กำลังฮิตกันอยู่ ผมฟังบ้างไม่ฟังบ้าง ... ตกลงคุณจะด่าแกนนำดีไหม เขาตัดสินใจถูกและผิด เพราะอะไรบ้าง เงื่อนไขอะไรบ้าง ความพลาดอยู่ตรงไหน บางคนก็รู้ดีว่า แหมมันต้องเป็นอย่างนี้แต่ต้น บ้างก็ไม่รู้ว่ามันจะมีการพลิกผันอย่างนู้นอย่างนี้ก็ว่าไป ผมคิดว่าเรื่องพวกนี้เผลอๆ สรุปไม่ได้
ผมพูดอีกครั้งนะครับว่า สรุปไม่ได้นี่ไม่ได้หมายถึงความเชื่อของแต่ละคน แต่ละคนอาจสรุปได้ก็ได้ แต่ผมหมายถึงว่า โดยรวมๆ ของสังคมสรุปได้ไหม ผมว่ายาก ต่อให้คณะกรรมการที่รัฐบาลตั้งขึ้นมาสรุป คนจำนวนไม่น้อยก็จะยังไม่เชื่อ ผมก็ไม่เชื่อ
แล้วจะอยู่อย่างไรกับเหตุการณ์ที่เป็นโศกนาฏกรรมที่สรุปไม่ได้ หมายความว่า สังคมนั้นจะไม่ยอมสรุป ไม่สร้าง Value (การประเมินคุณค่า) ไม่สร้างบทเรียน ไม่สร้างอะไรเลยหรือ ตรงข้ามฮะ ทุกสังคม ทั้งๆ ที่ Fact เหล่านั้นสรุปไม่ได้ แต่ก็สรุปบทเรียนกันเป็นประจำ
เราชอบบอกว่าเราไม่สรุปบทเรียนในอดีต ไม่จริงนะครับ เราสรุปกันมากเหลือเกิน คือต่างคนต่างสรุป เราสรุปเข้าข้างตนเอง สรุปเข้าข้างคนมีอำนาจ สรุปเข้าข้างปัจจัยจำนวนหนึ่งที่ทำให้ดูเหมือนสรุปได้ เพราะว่ามนุษย์เราทนไม่ได้หรอกครับที่เรื่องที่ร้ายแรงขนาดนั้นจะไม่ลงตัว
มนุษย์เรามีสภาวะอย่างหนึ่งก็คือ ต้องการพยายามเข้าใจสิ่งที่เกิดขึ้นอย่างเป็นเหตุเป็นผล ทั้งที่ความเป็นจริงหลายเรื่องไม่ค่อยเป็นเหตุเป็นผลเท่าไหร่ และทั้งๆ ที่ Fact จำนวนมหาศาลไม่ลงตัว เพราะคนเราอึดอัด
พวกเราแต่ละคนลองนึกถึงเหตุการณ์ที่ถือว่าร้าย หรือถือว่าเศร้าสำหรับชีวิตเรา เราทนได้ไหมที่จะอยู่กับมันโดยที่ไม่รู้ว่าเกิดอะไรขึ้นแน่ๆ ตกลงไม่รู้ใครถูกใครผิด เราทนไม่ไหวหรอก สุดท้ายต่างคนต่างสรุปไปตามที่ตัวเองต้องการ ผมไม่ได้บอกว่า ทุกคนผิดหมดด้วยนะ แต่ผมกำลังอธิบายปรากฏการณ์ทางสังคม
เอาใหม่นะครับ แทนที่จะบอกว่า Fact ต่างๆ ที่ไม่ลงตัว สังคมสรุปไม่ได้ใช่ไหม ไม่จริง สังคมสรุปอยู่เป็นประจำ แต่กลับไม่ได้แปลว่าเพราะข้อเท็จจริงต่างๆ ลงตัว แต่สรุปด้วยอำนาจ สรุปด้วยอำนาจของคณะกรรมการ สรุปด้วยอำนาจของรัฐบาล สรุปด้วยอำนาจของประวัติศาสตร์ สรุปด้วยอำนาจของนักเขียนหนังสือ สรุปด้วยสื่อมวลชน สรุปด้วยอำนาจสารพัดชนิดเพื่อจะได้ลงตัวตามแต่มุมมองของคนเหล่านั้น ทั้งที่ข้อเท็จจริงจากเรื่องนี้อาจไม่ได้เป็นไปตามนั้น แต่สังคมจะต้องพยายามทำให้มันลงตัว
ตกลงใครเผาเซ็นทรัลเวิลด์ ผมว่าสุดท้ายหาไม่เจอ ทั้งที่มันหาได้ ตกลงใครเผาบิ๊กซีตั้งกี่ชั่วโมงหลังจากสลายการชุมนุมไปแล้ว คนสลายไปเรียบร้อย ทำไมบิ๊กซีเพิ่งโดนเผา ภาวะฝุ่นตลบคือภาวะนี้ และภาวะฝุ่นที่จะหายตลบ คือภาวะที่ผมเพิ่งบอกไป คือสุดท้ายจะมีการสรุป ไม่ใช่เพราะได้ข้อเท็จจริงที่ลงตัว แต่เพราะคนเราทนไม่ได้ที่จะอยู่อย่างอึดอัดโดยที่ไม่รู้ว่าเกิดอะไรขึ้น มันก็ต้องสรุปสักอย่าง จึงใช้ปัจจัยที่ไม่ใช่ข้อเท็จจริงของตัวเหตุการณ์มาช่วยสรุป ส่วนใหญ่คือการใช้อำนาจสื่อ ใช้อำนาจรัฐ ใช้อำนาจนักวิชาการ ใช้อำนาจอะไรก็แล้วแต่ที่ช่วยทำให้มันลงตัว ทั้งที่พอเราใช้ปัจจัยเหล่านั้นมาก็จะเท่ากับว่าคนจำนวนไม่น้อยที่ไม่เห็นด้วยกับข้อสรุปเหล่านั้นก็อยู่อย่างอึดๆ อัดๆ ไปอีกนานในชีวิต
เพื่อนฝูงผมหลายคนจากรุ่น 6 ตุลา ถามว่ามีข้อสรุปอะไร สุดท้ายก็ยังอึดอัด เพราะไม่มีอะไรเท่าไหร่ ตอน 20 ปี 6 ตุลา เราจัดนิทรรศการว่า เกิดอะไรขึ้นเมื่อตอนตี 5 ของวันนั้น เราตัดสินใจ112 ซึ่งเท่ากับคนที่ไปดูนิทรรศการ ไม่เห็นทุกอย่างที่เราต้องการจะพูด เท่ากับการจัดนิทรรศการ 20 ปี 6 ตุลา เราพูดไม่หมด เพราะขืนพูดหมดก็ (หยุดพูด) เอาเป็นว่าพูดไม่หมดก็ต้องอยู่ไป ต้องพูดไม่ออก
‘ภาวะที่ฝุ่นตลบแล้วไม่ลงตัว’ จะเกิดเรื่องต่างๆ ที่ขัดแย้งกัน ซึ่งหลายประเด็นที่ผมจะพูดในวันนี้ ผมบอกก่อนเลยว่า ถ้านักศึกษาหรือเพื่อนอาจารย์ที่อยู่ในทีนี้ อยากจะลองคิดนะ ผมเจอว่า การใช้เหตุใช้ผลล้วนๆ หลายอย่างใช้ได้แค่ขั้นหนึ่ง หมายถึงการพยายามเข้าใจสิ่งที่เกิดขึ้น ใช้เหตุ ใช้ผล เถียงด้วยเหตุด้วยผลทั้งหลาย เถียงกันได้แค่ขั้นหนึ่ง สุดท้ายผมใช้วรรณคดี ใช้วรรณกรรม อ่านหนังสือ อ่านเรื่องนั้นเรื่องนี้แล้วพยายามนึก ใช้จินตนาการว่าเกิดอะไรขึ้น เพราะว่างานเขียน หรืองานที่ช่วยให้เราคิดในเชิงที่เข้าใจโศกนาฏกรรมที่ดี ไม่ใช่งานทางสังคมศาสตร์ ไม่ใช่รัฐศาสตร์ บางครั้งเท่านั้นที่เป็นประวัติศาสตร์ งานที่ช่วยให้เราจัดการกับโศกนาฏกรรมได้ดี คือพวกหนัง หมายถึงช่วยให้เรารู้จักคิด
‘โศกนาฏกรรม’ ที่ผมใช้หลายครั้งหมายถึงอะไร ผมใช้คำ ‘โศกนาฏกรรม’ ในความหมายของพวกวรรณคดี ไม่ใช่แต่เพียงเรื่องว่ามีคนตายกี่คน มีความทุกข์ยากขนาดไหน นั่นเป็น ‘โศกนาฏกรรม’ ในความเข้าใจทั่วไป ซึ่งไม่ผิด ซึ่งผมก็ใช้ในความหมายนั้นด้วย แต่ ‘โศกนาฏกรรม’ ในความหมายของวรรณคดีกว้างกว่านั้น คือวรรณคดีประเภทหนึ่งเป็น ‘โศกนาฏกรรม’ หรือ ‘Tragedy’ ในความหมายว่า ภาวะที่มนุษย์นี้ ไม่ว่าคุณทำอะไรก็มีคนสูญเสีย ไม่ว่าคุณตัดสินใจอย่างไรก็มีคนเจ็บตัว ไม่ว่าเกิดอะไรขึ้นมันก็มีด้านเสียซึ่ง Costly ซึ่งราคาแพง ไม่ว่าแพ้หรือชนะก็หัวเราะไม่ออก ภาวะโศกนาฏกรรมทางวรรณคดีหรือภาวะที่มนุษย์เจอ Dilemma เจอภาวะที่กลืนไม่เข้าคายไม่ออก ต้องตัดสิน ต้องทำอะไรบางอย่าง แต่ไม่ว่าทำอะไรลงไป มันไม่มีแต่ด้านดี ผมถึงบอกว่า ผมใช้วรรณคดีเพื่อคิดถึงเรื่องพวกนี้ เพราะวรรณคดีช่วยให้เราคิดเรื่องพวกนี้ อาจจะดีกว่าตำราสังคมศาสตร์ใดๆ ทั้งสิ้น
“เขาจะกำหนดการเขียนประวัติศาสตร์หรือการเล่าเรื่อง
หรือพูดในภาษาผมตั้งแต่ต้นคือว่า
ฝ่ายที่มีอำนาจจะเป็นผู้กำหนดให้ฝุ่นหายตลบแบบใด
อาจไม่ง่ายแบบ 6 ตุลาก็ได้...
แน่นอนมันขึ้นอยู่กับเราด้วย ”
ฝุ่นหายตลบโดยรัฐ
ฝุ่นจะหายตลบได้อย่างไรบ้าง หนึ่ง เรามักกล่าวกันว่า ‘ผู้ชนะเป็นผู้เขียนประวัติศาสตร์’ มันไม่ง่ายแค่นั้นหรอกครับ ไม่จริง หรือจริงเป็นเพียงบางส่วน นั่นเป็นความเข้าใจง่ายๆ คนชนะเขียนประวัติศาสตร์ บ่อยครั้งเป็นแบบนั้น บ่อยครั้งไม่ใช่ หมายความว่าคนแพ้เขียนประวัติศาสตร์ด้วยหรือ คนแพ้ก็ไม่ค่อยได้เขียนหรอกครับ สังคมที่คลี่คลายไปเขียนประวัติศาสตร์ ผู้ชนะเขียนประวัติศาสตร์ระยะสั้น เช่นที่รัฐบาลเขียนอยู่ตอนนี้ ศอฉ. เขียนอยู่ตอนนี้ เวลาผ่านล่วงเลยไป ความทรงจำที่จะมีต่อเหตุการณ์โศกนาฏกรรมที่เกิดขึ้นจะค่อยๆ เปลี่ยนไป ตามเกณฑ์คุณค่า ตามบรรทัดฐานของสังคมที่เปลี่ยนไป
ยกตัวอย่างกลับไปที่ 6 ตุลา เพราะเกิดนานแล้ว หลัง 6 ตุลาใหม่ๆ การประชุมอย่างนี้จัดไม่ได้ รายละเอียดมันมีเยอะ เพราะว่าความขัดแย้งตอนนั้นเป็นความขัดแย้งในเมือง เป็นความขัดแย้งที่เกิดในหมู่ปัญญาชน ในมหาวิทยาลัยจึงเป็นเป้าหมาย จัดไม่ได้ จะคุยกันต้องลงใต้ดิน แต่ตอนนี้ไม่ใช่เพราะว่าการปราบปรามครั้งที่ผ่านมาเบากว่า 6 ตุลา แต่เพราะว่า แนวหน้าของการปะทะไม่ได้อยู่ในมหาวิทยาลัย เพราะฉะนั้นตอนนี้ คนที่คุยไม่ได้ หมายถึงคนที่อยู่ตามรอบๆ เชียงใหม่ ไม่ใช่ในมหาวิทยาลัย
ผมไม่ได้บอกว่า ความขัดแย้งที่เกิดขึ้นครั้งนี้ หรือความรุนแรงที่เกิดขึ้นครั้งนี้เบากว่า 6 ตุลา เพียงแต่มันเกิดคนละที่ แนวหน้าของความขัดแย้งไม่ได้อยู่ในมหาวิทยาลัย เราจึงยังคุยในมหาวิทยาลัยได้ แต่คนที่ต้องหลบๆ ซ่อนๆ และเสี่ยงต่อการถูกจับอยู่รอบๆ เชียงใหม่ อยู่ขอนแก่น อุดรธานี อุบลราชธานี หรืออีกหลายๆ แห่ง คนเหล่านั้นยังหลบๆ ซ่อนๆ เพราะถูกตามล่าตามจับ อย่างพวกเราอาจจะโดนก็ได้นะ เดี๋ยวอาจจะโผล่มา แต่เราพอจะรู้ว่า เราจัดคุยแบบนี้ได้
กลับไปที่เหตุการณ์ 6 ตุลา หลังจากนั้น 2-3 เดือน บรรดาคนที่เห็นอกเห็นใจฝ่ายนักศึกษาที่ถูกปราบปรามคุยอย่างนี้ไม่ได้นะ ต้องหลบๆ ซ่อนๆ ต้องเข้าป่า ประมาณ 3 เดือน คนที่มีส่วนในการฆ่ายังร่าเริง ยังแสดงความดีอกดีใจจากการที่รักษาประเทศชาติไว้ได้สำเร็จด้วยการฆ่าคอมมิวนิสต์ ถึงประมาณธันวาคมหรืออาจจะเลยเถิดอะไรนิดหน่อย เช็คในหนังสือพิมพ์ได้เลย มีปัจจัยหลายอย่างที่จะไม่กล่าวในที่นี้ว่า ความร่าเริงจากการปราบปรามได้สำเร็จจึงได้ปรับไป เอาเป็นว่ารวมๆ ก็คือทุกอย่างปรับตัว มันเปลี่ยนตลอดเวลา รวมทั้งอารมณ์ของคนหลัง 6 ตุลาก็เริ่มเปลี่ยน รวมทั้งความล้มเหลวของรัฐบาลธานินทร์ (กรัยวิเชียร) คนเริ่มวิจารณ์รัฐบาลธานินทร์มากขึ้น การพูดเรื่อง 6 ตุลาก็เป็นไปได้มากขึ้น รวมทั้งข่าวสารรูปภาพจากต่างประเทศเริ่มไหลกลับเข้ามา ตอนนั้นไม่มีรูปเยอะอย่างยุคนี้ ยุคนี้รูปเยอะมาก ตอนนั้นไม่มีอะไรเลย กว่ารูปจะกลับเข้ามาได้ใช้เวลา 3 เดือน รูปแรกที่ออกสู่สาธารณะในไทย เกิดขึ้นหลังเหตุการณ์ 6 ตุลาแล้ว 6 เดือน ออกปุ๊บหนังสือเล่มนั้นถูกปิดทันที แต่ทุกอย่างเปลี่ยน
ในประเด็นนี้ ไม่ต้องการจะบอกว่า ผู้ชนะไม่ใช่คนเขียนประวัติศาสตร์เสมอไป ผู้ชนะเป็นเพียงแค่คนมีอำนาจ และมีอิทธิพล ที่พยายามเขียนประวัติศาสตร์แบบที่เขาต้องการ แต่เขาไม่ได้กุมอำนาจไปตลอดหรอก
พูดอย่างนี้ จะบอกว่าเป็นวิธีการเอาใจพวกเราใช่ไหม ใช่ เพราะมันเป็น Fact ก็คือไม่มีทางที่เขาจะกุมการเขียนประวัติศาสตร์ได้ตลอดไป ทุกอย่างเปลี่ยน ทำไมเมื่อ 20 ปี หลัง 6 ตุลา สามารถจัดงานรำลึกได้ เพราะกระแสเรื่องสิทธิมนุษยชน เพราะอีกหลายเรื่องมันเปลี่ยนไปแล้ว เราจึงสามารถพูดได้ว่า อย่ามาทำร้ายคนเพราะเพียงแค่คิดต่างนะ ลองไปพูดแบบนี้เมื่อเดือนตุลาคม ถึงธันวาคมปี 2519 สิ พูดไม่ได้
ใครที่ชอบหาว่าหมกมุ่นกับ 6 ตุลา ถ้าผมหมกมุ่น ผมไปนั่งคุยกับกระทิงแดงไม่ได้หรอก งานวิจัยก็ต้องคุยกับพวกเขา เราพอทำใจแล้วจึงกลับไปคุย เราจะรู้ว่าพวกเขาก็เปลี่ยนความคิด ไม่ได้เปลี่ยนกลับมากลายเป็นเห็นใจนักศึกษานะ ไม่มีทาง เขายังเชื่อว่าเขาทำถูก แต่คำอธิบายของเขาเปลี่ยนไป เจอคนที่ทำงานกับ พล.ต.จำลอง (ศรีเมือง) ทำงานกับสายข่าว ทบ. ความคิดเปลี่ยนไปมหาศาล เขาไปเรียนหนังสือเพิ่ม เขาอยู่กับมหาวิทยาลัย เขาเรียนปริญญาโท เขาอธิบายใหม่ เขาไม่ยอมรับว่าเขาผิด แต่เขาอธิบายความเข้าใจในสิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อครั้ง 6 ตุลา เปลี่ยนไปจากเดิม
เหตุการณ์เดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา ผู้ชนะจะไม่ใช่คนเขียนประวัติศาสตร์ตลอดไป เขาอาจจะเขียนได้อีกสักไม่กี่เดือน และในภาวะปัจจุบัน ผมยังไม่กล้าทาย ผมยังไม่กล้าวิเคราะห์ อาจจะสั้นกว่าสามเดือนก็ได้ หรืออาจจะยาวกว่าสามเดือน หรือระยะเวลาอาจจะไม่ใช่ปัจจัยสำคัญ แต่กลายเป็นว่า เขาจะกำหนดการเขียนประวัติศาสตร์หรือการเล่าเรื่อง หรือพูดในภาษาผมตั้งแต่ต้นคือว่า ฝ่ายที่มีอำนาจจะเป็นผู้กำหนดให้ฝุ่นหายตลบแบบใด อาจไม่ง่ายแบบ 6 ตุลาก็ได้...แน่นอนมันขึ้นอยู่กับเราด้วย
ยิ่งพูดก็เหมือนประกาศข้างชัดเจน (หัวเราะ) แน่นอนมันขึ้นอยู่กับเราด้วย หรือขึ้นอยู่กับคนอื่นด้วยว่า จะมีปากมีเสียงทำให้ฝุ่นมันยังตลบนานขึ้นอีก เพราะไม่ยอมให้อำนาจของรัฐกำหนดเรื่อง หรือกลับพอจะมีอำนาจจนทำให้การใช้อำนาจรัฐเพื่อกำหนดเรื่องได้ง่ายๆ มันเป็นไปไม่ได้
ขอหมายเหตุไว้นิดหนึ่งว่า ทำไมผมถึงมาคุยเรื่อง Memory (ความทรงจำ) หลายคนอาจบอกว่าไม่ใช่เรื่องสำคัญเพราะกำลังจะรบจะรากันอยู่แล้ว อันนี้ก็ขออภัยนะครับ เผอิญสำหรับผมเรื่องนี้สำคัญ และสำคัญยาวด้วย ถ้าพูดกันในแง่เพียงแค่ว่า คนตายเขาจะได้รับการแก้แค้นไหม สำหรับผมการแก้แค้นยาวนะครับ มันไม่ได้สั้นๆ ตายแล้วเรียกคืนไม่ได้ แต่ในเวลาอนาคต เขาตายแบบไหน แล้วสังคมจะจดจำเขาแบบไหน อันนั้นต่างหากสำคัญ ไม่ใช่เรื่องเล็กๆ แล้วการจดจำ และ Story ที่เกี่ยวกับโศกนาฏกรรมที่เกิดขึ้นมันไปคู่กับการเปลี่ยนแปลงสังคม ไปคู่กันแปลว่า มันมีผลต่อการเปลี่ยนสังคม และการเปลี่ยนสังคมมีผลต่อ Story ที่จดจำ มันไปด้วยกัน
หรือพูดอีกอย่างก็ได้ ฟังดูแล้วอาจจะเว่อไปหน่อยนะ แล้วอาจจะไม่เข้าใจก็ไม่เป็นไร คุณก็ค่อยๆ คิด มันเป็น ‘แนวรบ’ หนึ่ง ผมถึงบอกว่า ถ้าวันนี้คุยเรื่องสถานการณ์ก็ได้ แต่ขอหลังจากนั้น วันนี้ผมขอคุยถึงแนวรบที่ปกติคนไม่คิดกัน ก็คือแนวรบอันนี้
นั่นคือข้อที่หนึ่งว่า สังคมไทยใช้อำนาจแน่ แต่อำนาจในการกำหนดเรื่องให้ฝุ่นหายตลบไม่ได้อยู่กับคนที่ มีอำนาจฝ่ายเดียวอยู่ตลอดไป เพราะอำนาจไม่อยู่ในมือใครเป็นเวลานาน และสังคมเปลี่ยน
ผมอยากจะเชื่อว่า พูดภาษาวิทยาศาสตร์สักนิดหนึ่งว่า Rate (อัตรา) ในการเปลี่ยน ที่จะมีผลต่อความทรงจำเหตุการณ์เดือนพฤษภาที่ผ่านมา ผมเชื่อว่าจะใช้เวลาสั้นกว่า 6 ตุลาเยอะ แต่มันขึ้นอยู่กับคนที่ไม่เห็นด้วยกับฝุ่นหายตลบในแบบรัฐบาล ขึ้นอยู่กับเรื่องนั้นด้วย
"1984 คือสังคมที่อยู่ด้วยความกลัว
ไอ้คนที่ยังไม่โดนก็ต้องระวัง เพราะอยู่ด้วยความกลัว
ไอ้คนที่โดนแล้ว สักวันหนึ่งก็จะถูก break down
ในแง่ Spirit ไม่ใช่ในแง่ physical ไม่ใช่กายภาพ
แต่เป็นข้างใน ที่ทำให้ต้องยอมสยบ"
ฝุ่นหายตลบแบบ ‘1984’
อันที่สอง อำนาจในการทำให้ฝุ่นหายตลบคืออะไร อันนี้ผมเรียนรู้จากหนังสือฝรั่งเรื่อง ‘1984’ ของจอร์จ ออร์เวลล์ (George Orwell) สิ่งที่เกิดขึ้นในเมืองไทยตอนนี้ ผมไม่นึกถึงนะครับว่ามันจะเกิดขึ้นจริงๆ
1984 เป็นเรื่องที่ว่าด้วยสังคมเผด็จการแบบเบ็ดเสร็จ เวลาเผด็จการแบบเบ็ดเสร็จใน 1984 นั้น มันไม่ใช่เพียงแค่การเอาปืนหรือการใช้ตำรวจไปจับ อันนั้นมันเถื่อนไปหน่อย ในความเป็นจริงสังคมต่างๆ เกิดขึ้นแบบนั้นหลายแห่ง และมันไม่ใช่เป็นเผด็จการแบบใน 1984 เป๊ะๆ หรอก เพราะนั่นคือในนิยาย
แต่สิ่งที่ 1984 ต้องการจะเน้น เน้นจนอาจจะเว่อ หรือไม่มีในความเป็นจริง แต่เน้นเพื่อให้เราคิด ก็คือการใช้อำนาจกำราบปราบปราม ไม่ใช่เพียงแค่จับคนขังเข้าคุก อันนั่นคือความเป็นจริงที่เกิดขึ้น แต่ 1984 คิดแบบข้ามตรงนั้นไป แล้วกลับสนใจการใช้อำนาจบังคับบงการความจำและความรู้ของคน
ผมไม่รู้ว่าควรจะดีใจไหมว่าสังคมไทย มันไม่ได้เป็นขนาด 1984 ของจอร์จ ออร์เวลล์ เพราะว่ามันยากที่สังคมไหนจะเป็นขนาดนั้น แต่ผมกลับคิดว่ามันน่าเสียใจ น่าห่วง ผมไม่เคยนึกว่าสังคมไทยจะมีส่วนหลายๆ อย่างที่ทำให้ผมคิดถึง 1984 แล้วผมคิดว่า ทุกวันนี้มันเป็นแล้ว สำหรับคนที่เป็นนักข่าว ใส่ไปเลยก็ได้ว่า ‘ธงชัยบอกว่า สังคมไทยทำอย่างกับตัวเองเป็น 1984’ … ใช่!
ถ้าเราไม่คิดว่ามันจะเหมือนกันเป๊ะ เพราะไม่มีทางเหมือนกันเป๊ะ เพราะนั่นคือนิยาย ซึ่งไม่เหมือนกันตั้งหลายอย่าง รวมทั้งการจับคนเข้าคุก และใช้อาวุธที่ยังมีอยู่ ซึ่งใน 1984 เขาไม่ใช้วิธีเถื่อนๆ แบบนั้นแล้ว ความเป็นจริงเถื่อนกว่า
ประเด็นใหญ่ที่หนังสือเล่มนี้พยายามจะบอก ก็คือการควบคุมบงการความคิด เรื่องง่ายๆ ที่เราเห็นอยู่บนหน้าหนังสือพิมพ์เนี่ย ฟังดูมันก็น่าเกลียดพอแล้ว ในความเป็นจริงมันลึกซึ้งกว่านั้น เช่น การไล่ล่าแม่มดอย่างที่มติชนเขาลง การลงโทษเด็กนักเรียนที่เชียงราย หรือการลงโทษคนที่เล่นในรายการอะไรนะ (นิ่งนึก) ‘มาร์คเด็ก’ น่ะครับ (หมายเหตุ - หมายถึง วิทวัส ท้าวคำลือ หรือ มาร์ค V11 หนึ่งในผู้เข้าแข่งขันในรายการประกวดร้องเพลง True Academy Fantasia Season 7) พวกนั้นคือวิธีจัดการกับ ‘Thoughtcrime’ นี่เป็นศัพท์ของ 1984 ‘อาชญากรรมทางความคิด’
สิ่งที่ผมบอกว่ามันเหลือเชื่อคือ สังคมไทยที่ผ่านมาปีสองปีก่อน บางคนอาจจะเคยได้ยินข่าว คือผมพยายาม Campaign (รณรงค์) เรื่องยกเลิกกฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ เพราะกฎหมายหมิ่นฯนี้ เป็นเรื่องที่แย่ที่สุดเรื่องหนึ่งของ Thoughtcrime ตอนนี้มันยิ่งกว่านั้นแล้วล่ะ มันไม่ใช่แค่กฎหมายหมิ่นแล้ว นี่คือประเด็นที่สองที่อยากจะพูด
การจัดการกับความรู้ความทรงจำที่ตัวเองไม่เห็นด้วยในฐานะที่มันเป็น Thoughtcrime สังคมในโลกนี้ ในประเทศที่ศิวิไลซ์ มีระดับความเจริญอย่างเมืองไทย ไม่มีที่ไหนเขาดีลกับ Thoughtcrime อย่างนี้หรอก ถ้าคุณยังคิดถึงเกาหลีเหนือ ถึงอะไรก็ว่าไป แต่ในประเทศขนาดเมืองไทย เขาไม่จัดการกับ Thoughtcrime แบบนี้ แต่เมืองไทยทำ
มีหลายอย่างใน 1984 ที่ทำให้เราเรียนรู้จากการจัดการกับ Thoughtcrime ที่เรานึกไม่ถึง แล้วเกิดขึ้น ยกตัวอย่างเช่น มีศัพท์คำหนึ่งของออร์เวลล์ในเล่มนี้ คือเขาเรียก ‘Doublespeak’ ผมไม่ทราบว่าฉบับแปลของคุณรัศมี (เผ่าเหลืองทอง) แปลว่าอะไร
Doublespeak ถ้าแปลเป็นไทยที่ใกล้เคียง ก็ต้องบอกว่าเป็น ‘ลิ้นสองแฉก’ ก็ยังไม่เชิงนะ แต่ทำนองนั้น หรือ ‘ปากว่าตาขยิบ’ ทำนองนั้น ‘พูดอย่างใจอย่าง’ ทำนองนั้น แต่ Doublespeak ความหมายที่มันโหดร้ายกว่านั้นก็คือว่า ในการพูดซึ่งดูเหมือนจะตีความได้อย่างเดียว มันตีความได้ตรงข้ามกัน แล้วไอ้คนพูดไม่ใช่แกล้งนะ พูดง่ายๆ ว่าไม่ใช่อภิสิทธิ์พูดว่า “ผมต้องปรองดอง” แล้วข้างหลังทำอย่างนี้ (ทำนิ้วไขว้ไว้ข้างหลัง) คือตัวเองไม่ซื่อสัตย์ ไม่จริงใจ แอบทำอย่างนี้ไว้ แต่กลายเป็นว่า ผมคิดว่าเขาไม่ได้ทำอย่างนี้เลย เขาเชื่อสิ่งที่เขาพูด เขาเชื่ออย่างนั้นจริงๆ แต่สิ่งที่อยู่ในหัวเขา มันแปลตรงข้ามกับที่มันควรจะเป็น
Doublespeak เป็นอย่างนั้น ในหนังสือนั้นมีหลายอย่างที่เป็น Doublespeak คือว่าพูดออกมาแล้ว เราอ่านดูด้วยภาษาธรรมดา มันควรแปลว่าอย่างนี้ แต่ในหนังสือสามารถอธิบายให้กลายเป็นอีกอย่างได้ สังคมไทยเต็มไปด้วย Doublespeak ปรองดองก็เป็น Doublespeak ไม่กี่วันก่อนผมดูทีวี อภิสิทธิ์พูดถึงเรื่องปฏิรูปการศึกษา ต้องการให้เด็กนักเรียน เรียนแล้วรู้จักวิพากษ์วิจารณ์ มีความคิดเป็นตัวของตัวเอง คิดว่าเขาทำอย่างนี้ไว้ข้างหลังไหม (ทำนิ้วไขว้ไว้ข้างหลัง) ไม่จริงใจ ผมว่าไม่นะ เขาไม่ได้ทำ แต่เพราะสำหรับเขา คำว่ารู้จักวิพากษ์วิจารณ์กับเป็นตัวของตัวเองเนี่ย มันแปลคนละอย่างกับที่เราคิดกัน
เอาเข้าจริง กลุ่มที่ทำ Doublespeak แบบที่ทำมานานแล้ว แล้วเหลือเชื่อนะว่า Doublespeak ได้นาน ความหมายที่ควรจะง่ายๆ ชัดๆ ตรงๆ กลับกลายเป็นความหมายที่ตรงกันข้ามอย่างเหลือเชื่อ คือกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย พันธมิตรฯนี่สร้าง Doublespeak มาหลายปีแล้ว คุณคิดว่าอภิสิทธิ์ต่างจากพันธมิตรฯมากอย่างที่คิดหรือ ไม่ใช่เรื่องการเมืองนะ ผมว่าเรื่องนี้ (ชี้ที่หัว) ผมว่าความคิดเขาเผลอๆ ไม่ต่างกัน นี่ไม่ได้พูดอย่างดูถูก หรือไม่ได้พูดเรื่องการเมืองนะ
คนเราความคิดต่างกันใช่ไหมครับ อภิสิทธิ์เขาเรียน Oxford มา แปลว่าเขาต้องคิดไม่เหมือนคนนั้นคนนี้ คุณสังเกตดูนะครับ ผมคิดว่าอภิสิทธิ์คิดลงล็อกกับพันธมิตรฯ เกือบทุกเรื่อง การเมืองต่างหากล่ะที่อาจจะทำให้เขาต่าง ก็คือผลประโยชน์เขาอยู่ข้างประชาธิปัตย์ ขณะที่พันธมิตรฯ อาจจะบอกว่าไม่ได้อยู่กับพรรคประชาธิปัตย์ แต่ในแง่การคิดการเข้าใจสังคม ว่าอะไรเป็นอย่างไร ควรจะเล่นงานเรื่องเขาพระวิหารไหม ปรองดองยังไง ผมคิดว่าเขาคิดเผลอๆ ต่างจากพันธมิตรฯน้อยกว่าที่คุณคิด เพียงแต่เขาไม่ได้อยู่กับพันธมิตรฯเท่านั้นเอง ตรงข้ามกับที่คิดว่า เขาคิดต่างกัน แต่การเมืองใกล้กัน ผมกลับคิดว่า เขาคิดคล้ายกัน แต่การเมืองเขา ผลประโยชน์หลักอยู่กับพรรคประชาธิปัตย์ จึงมีข้อต่างอยู่
1984 สอนให้เรารู้ว่าสังคม และรัฐ คือสังคมด้วยนะไม่ใช่รัฐอย่างเดียว ซึ่งจะเป็นประเด็นที่ผมจะพูดถึงต่อไป ได้จัดการกับ Thoughtcrime อย่างไร หรือการจัดการ Doublespeak เอย และการจัดการอีกอย่างหนึ่งที่น่าสนใจมาก ก็คือว่า…คุณอ่านคำสัมภาษณ์ของคุณสุวิชา ท่าค้อ หลังจากออกจากคุกไหมครับ ได้อ่านไหมครับ ได้อ่านคำสัมภาษณ์ของคุณบุญยืน ประเสริฐยิ่งไหมครับ ทั้งสองเรื่องลง ‘ประชาไท’ หลังจากที่เขาสองคนโดนข้อหาหมิ่นฯ ติดคุกอยู่คนละปีโดยประมาณ แล้วก็ออกมาใช่ไหมครับ ออกมาให้สัมภาษณ์ ผมขอเล่าความรู้สึกที่ผมมีแล้วกัน เป็นความรู้สึกที่ผมมีต่อคำสัมภาษณ์ทั้งสองนะครับ ในภาษาวิชาการซึ่งเป็นการตีความโดยผม ผมไม่รับประกันว่าคุณสุวิชา กับคุณบุญยืนคิดอย่างนี้จริงไหม แล้วในทางวิชาการผมก็ไม่แคร์ด้วยว่าจริงๆ คิดอะไร เอาเป็นว่า เมื่อผมอ่านแล้วผมคิดอะไรอยู่ เกิดอะไรขึ้นในความคิดผม
ผมคิดถึงประมาณ 10 หน้าสุดท้ายของ 1984 ในเรื่อง 1984 คือรัฐควบคุม Thoughtcrime อย่างที่บอก สุดท้ายมันเกิดกบฏขึ้นสองคน ผู้ชายชื่อวินสตัน ผู้หญิงชื่อจูเลีย สิ่งที่เขากบฏ เขาไม่ได้มารวมตัวเป็นขบวนการเสื้อแดง ชุมนุม เดินขบวน ไม่ๆๆ ใน 1984 กบฏที่ผมคิดถึง เบากว่านั้น แล้วหนักที่สุดด้วย คือเบากว่าขบวนการเสื้อแดง และหนักยิ่งกว่า ก็คือเป็นการกบฏลงไปถึงระดับ individual คือในตัวตนของเขา จูเลียกับวินสตันนั้น รับไม่ได้ อึดอัดทนไม่ไหว และการแสดงออกของเขา according ตามหนังสือ ก็คือ เขาละเมิดกฎเกณฑ์ของสังคมโอเชียเนีย (Oceonia) ที่มี Big Brother หรือพี่เบิ้มคอยคุมอยู่ ด้วยการแอบมีเซ็กซ์กัน ซึ่งสังคมนั้นยอมไม่ได้ เซ็กซ์มีได้เฉพาะที่อนุญาต แต่สองคนนี้แอบมีเซ็กซ์กัน
Big Brother นอกจากจะใช้ไม้ นอกจากจะใช้ก้อนอิฐ ที่คอยควบคุมแล้ว ก็ใช้ดอกไม้ด้วย คือใช้ด้านที่ soft ลงมาในฐานะมนุษย์คนหนึ่งชื่อนายโอไบรอัน มาเลียบๆ เคียงๆ มาตีสนิท มาทำตัวเป็นเข้าอกเข้าใจจูเลียกับวินสตัน สุดท้าย คนนั้นแหละคือ Big Brother เอง คือพูดง่ายๆ เป็นตัวสุดยอดของความเป็นจอมเผด็จการโหดร้าย จูเลียกับวินสตันก็ติดกับ ถูกจับไปทรมาน ถูกจับไปไหนก็แล้วแต่ 10 หน้าสุดท้ายเนี่ย สุดท้ายจูเลียกับวินสตัน Break down เข้าใจใช่ไหมครับ ก็คือทนไม่ไหว ยอมแพ้
การยอมแพ้ของจูเลียกับวินสตันคืออย่างไร คุณลองไปอ่านดูนะ เขาเขียนไว้นิดเดียว ประโยคเดียว แต่อ่านแล้ว ไม่รู้นะ ผมอ่านแล้วผมวูบเลย คือวินสตันขายจูเลีย จูเลียขายวินสตัน ต่างคนต่างโทษอีกคนหนึ่ง แล้ว Big Brother ทันทีที่คุณขายอีกข้างหนึ่งปุ๊บ Big Brother ปล่อยทันที นึกภาพออกไหมครับ การทรมาน ทรมานให้ตายยังไง ไม่เท่ากับการที่ Spirit (จิตวิญญาณ) คุณหมด Spirit หมดในหนังสือเล่มนี้ก็คือคุณขายเพื่อน พอคุณขายเพื่อนปุ๊บ คุณหมดความเคารพตัวเองทันที คุณไม่เหลืออะไรเลย คุณกลับเป็นประชากรของโอเชียเนีย ของรัฐนั้นที่สงบเสงี่ยมเจียมตัว ย้ำอีกครั้งนะครับ ทันทีที่ขาย ทั้งคู่ถูกปล่อยตัว
ผมไม่ได้บอกว่าคุณสุวิชา คุณบุญยืนเป็นอย่างนี้นะ ไม่เลย ไม่มีเซ้นส์นี้เลย แต่เซ้นส์ที่ผมได้ คือเวลาเราอ่าน เราเกลียดจูเลียที่ขายวินสตัน เกลียดวินสตันที่ขายจูเลียไหม เราเกลียดไม่ลง ผมไม่ได้บอกคุณสุวิชาหรือคุณบุญยืนคิดอย่างไร ผมไม่รู้จริงๆ แต่อ่านแล้วผมนึกถึง 10 หน้าสุดท้ายของหนังสือ ก็คือว่า จะให้คนมันทนอยู่ยังไงนะ ไม่ว่าเขาตัดสินใจ เขาทำอะไรก็แล้วแต่ เช่น คุณบุญยืนใส่เสื้อสีชมพูออกมาสัมภาษณ์เนี่ย ผมโกรธไม่ลง แต่ฉากนี้มันโหดร้ายซะยิ่งกว่าเอาเขาเข้าคุกนะ อาจจะไม่ยิ่งกว่า แต่มันโหดร้ายไม่น้อยแหละ ทันทีที่คุณขายเพื่อน ก็คือขายวิญญาณตัวเองด้วย หมดความเคารพตัวเอง รัฐนั้นรู้แต่ว่าไม่ต้องห่วงหมอนี่อีกต่อไปแล้ว...This is ‘1984’
ผมคิดว่า รัฐกำลังชำระสะสางฝุ่นที่ตลบอยู่ให้ลงตัว ด้วยการทำให้ไอ้พวกคิดแบบหัวหมอ กระเหี้ยนกระหือรือ หรือคิดต่างทั้งหลายนั้น ถึงจุดหนึ่งต้องระวัง ต้องเกรง อยู่ด้วยความกลัว 1984 คือสังคมที่อยู่ด้วยความกลัว ไอ้คนที่ยังไม่โดนก็ต้องระวัง เพราะอยู่ด้วยความกลัว ไอ้คนที่โดนแล้ว สักวันหนึ่งก็จะถูก break down ในแง่ Spirit ไม่ใช่ในแง่ physical ไม่ใช่กายภาพ แต่เป็นข้างใน ที่ทำให้ต้องยอมสยบ แล้วสำหรับ 1984 การทำลาย Spirit สำคัญกว่าการทรมานทาง Physical
รัฐไทยอาจจะไม่ทำถึงขนาดนั้น แต่ที่เล่าให้ฟังก็คือว่า ลองนึกสิครับ เขาไล่จับ ไล่ขู่ อาจารย์สุธาชัย (ยิ้มประเสริฐ) ก็ปล่อย คนนั้นก็ปล่อย ผมเชื่อว่าอีกหลายคนก็ปล่อย ไม่ใช่เพราะเขากรุณา แต่เขาต้องการรับประกันว่า แค่ไหนที่ Break down ถึงจุดที่ว่าคนนี้ เป็นอันตรายน้อยลง ต้องระวัง และถึงจุดที่คนนี้ต้องระวัง ต้องกลัว
ผมขออนุญาตไม่ชายตาไปหาเพื่อนผมคนหนึ่งในที่นี้ ที่เรารู้กันอยู่ว่า เพื่อนอีกคนหนึ่งของเราเนี่ย ถูกจับคดีหมิ่นฯ ถูกปล่อยออกมา ทุกวันนี้ต้องพยายามไม่ทำอะไร ความคิดเขาไม่เปลี่ยน ไม่เหมือน 1984 ไม่แยกกันอย่างนั้น แต่สุดท้ายเขาต้องอยู่อีกแบบ แทนที่จะอยู่ได้อย่างเป็นมนุษย์ปกติ ซึ่งมีความเคารพ มีศักดิ์ศรีในตัวเอง อยู่ไม่ได้ individuality คือปัจเจกภาพของเขาต้องลดทอน ต้องยอมตาม ต้อง Compromise ไม่งั้นอยู่ในสังคมนี้ไม่ได้ สังคมกำลังทำอย่างนั้นกับคนจำนวนมาก
ตอนสุดท้ายของสุดท้ายเลยใน 1984 จูเลียกับวินสตันเดินมาจ๊ะเอ๋กัน พยายามจะไม่เจอกัน ไม่อะไรกันแล้วนะ เพราะกลัว แต่ยังมาจ๊ะเอ๋กัน ตรงนั้นจะเป็นที่ยืนยันเปิดเผยกันว่า ต่างคนต่างขายกันและกัน แต่มันมีแว้บหนึ่ง หนังสือมันก็ทะลึ่งนะครับ แว้บหนึ่งที่ลึกๆ แล้ววินสตันยังหวนอาวรณ์ ยังหวนหาการมีเซ็กซ์กับจูเลียอยู่ ก็คือวินสตันไม่ได้เปลี่ยนนะ หรือเปลี่ยนแต่อาจจะไม่ได้มากถึงขนาดที่ Big Brother จะต้อง Clean หมด แต่แค่นั้นพอ แค่นั้นพอแล้วที่เขาจะได้ปล่อยตัว เพราะหมดพิษสงแล้ว
"ถ้าโลกวันข้างหน้าเปลี่ยนความคิด
หนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนเองนั่นแหละจะเป็นสิ่งแรกๆ เลย
ที่จะออกมาบอกว่า เห็นใจคนที่เดือนร้อนจาก 6 ตุลา"
ฝุ่นหายตลบโดย ‘สื่อมวลชน’
การจัดการความทรงจำอย่างที่สาม ผู้แสดงนำคือสื่อมวลชน อันนี้ยกตัวอย่างนิยายไทย ไม่ต้องไปฝรั่ง
มีใครอ่าน ‘คำพิพากษา’ คนที่ไม่ได้อ่านลองไปอ่านของชาติ กอบจิตติ การจัดการความทรงจำแบบที่สามนี้ คือการจัดการแบบคำพิพากษา มันจัดการแบบที่หนังสือบอก
นายฟัก เขาตั้งชื่อดีมาก โดยผมไม่รู้ว่ากำลังเล่นกับภาษาอยู่ ถูกกล่าวหาว่าเป็นชู้กับแม่เลี้ยงตัวเอง ทั้งเรื่อง คนเขียนทำให้เราต้องเลือกข้างว่า จะเชื่อฟักว่าเขาไม่ได้เป็นอย่างนั้น แต่ก็ชักไม่แน่ใจ แต่ตามเรื่องอันนี้เป็น Scandal เป็น Crime เป็นสิ่งที่น่าเกลียดที่สุดอันหนึ่ง แล้วสังคมตัดสินทันที จนฟักอยู่อย่างทุกข์ทรมาน ไม่ว่า Fact จะคืออะไร
ใครคือกระบวนการทางสังคมที่มีอำนาจทำให้สังคมตัดสินอย่างนั้น สำหรับสื่อมวลชน Fact คืออะไรเรื่องหนึ่ง แต่เขาพิพากษาได้ แล้วถ้าโลกวันข้างหน้าเปลี่ยนความคิด หนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนเองนั่นแหละจะเป็นสิ่งแรกๆ เลยที่จะออกมาบอกว่า เห็นใจคนที่เดือนร้อนจาก 6 ตุลา แล้วไอ้เมื่อ 3 เดือนก่อน ในตอนที่ปราบนั้น พวกคุณทำอะไร ช่วงที่สถาปนาว่า นักศึกษาธรรมศาสตร์เลวระยำโหดเหี้ยมเป็นปีศาจอย่างไร ก็คือ สื่อมวลชน ไอ้พวกเราก็เป็นปัจเจกชนที่อำนาจไม่พอ อยากจะให้คนคิดกับ 6 ตุลาใหม่ เราก็ต้องเขียนไปลงหนังสือพิมพ์อยู่ดี ก็ต้องพึ่งสื่อมวลชนอยู่ดี สื่อมวลชนลงให้เราก็ดีใจ นักข่าวมาทำข่าวเราก็ชอบ แต่สุดท้ายพวกนี้นี่แหละที่บอกว่า สังคมไทยโหดเหี้ยมมากนะที่ทำกับนักศึกษาแบบนั้น ใครพูดล่ะ
วิธีจัดการกับความรู้และโศกนาฏกรรมอย่างที่สามนี่ สั้นๆ แค่นี้ สื่อมวลชนทำตัวเหมือนอย่างครูใหญ่ หรือสังคมในหมู่บ้านของหนังสือเรื่อง ‘คำพิพากษา’
"การพยายามแสดงความกล้าหาญทางศีลธรรมไม่ใช่เรื่องผิด
คนเราต้องมีเรื่องนี้อยู่
แต่เมื่อไหร่ก็แล้วแต่ที่คุณทำให้การจัดการเรื่องนี้
เป็นเรื่องทางศีลธรรม
ที่ไม่เกี่ยวกับ Social-relation
ที่ไม่เกี่ยวกับกลไกทางสังคมเลย
มันจะเกิดภาวะที่ สังคมไทยบอกว่า
จงพอใจในสิ่งที่มีอยู่”
ฝุ่นหายตลบด้วย ‘ศีลธรรม’
อันที่สี่ ไม่ใช่วรรณคดีแต่ผ่านหนังสือเหมือนกัน ใครเคยเห็น ‘หนังสือ ฅ.คน ฉบับพิเศษ’ บ้างไหม ... พาดหัวว่าอะไรที่หน้าปก ‘ก้าวข้ามความเกลียดชัง’ หนังสือเล่มนั้น ค่อนเล่มจะเป็นรูปภาพ เนื้อหาสาระที่เป็นตัวหนังสือมีแค่ 2 อย่างเท่านั้น คือสัมภาษณ์อาจารย์เสกสรรค์ ประเสริฐกุล และสัมภาษณ์พระไพศาล วิสาโล พาดหัวก็ ‘ก้าวข้ามความโกรธเกลียด’ ทำนองนี้ แต่มี ‘ชิงชัง’ ไหม ไม่แน่ใจ
ผมฝากให้คุณไปทำการบ้าน แต่เขาบอกขายหมดแล้ว ลองไปหาดู แล้วไปดูคำสัมภาษณ์ของคนสองคนนี้ แล้วนับดูว่า มีคำว่า ‘ความยุติธรรม’ กี่ที่
ประเด็นคืออะไร ‘โศกนาฏกรรม’ ที่เกิดขึ้นหลายครั้งในสังคมไทย หลายครั้งทำโดยชนชั้นปกครองและคนมีอำนาจ แล้วคนมีอำนาจเองนั่นแหละที่มาพูดเรื่องปรองดอง
ในสมัย 6 ตุลา หลังจากนั้นหลายปีเหมือนกันเขาใช้คำว่า ‘สมานฉันท์’ เขานิรโทษกรรมพวกผมหลายปีหลังจากนั้น เหตุที่นิรโทษกรรมก็เพื่อ ‘ความสมานฉันท์’ พอมหาวิทยาลัยหลายแห่งจะจัดงานต้อนรับคนที่ออกจากคุก เขาก็มีคำสั่งออกมาว่า อย่าต้อนรับ เพราะมันจะยิ่งจุดความขัดแย้งกัน สมานฉันท์กันดีกว่า หลายที่ก็ต้องเลิก ตอนที่ชักชวนเอาผู้พัฒนาชาติไทยกลับมาส่วนใหญ่ก็พูดเรื่องนี้ ใช้คำประมาณนี้ เพื่อกลับมาคืนดีกัน สมานฉันท์กัน หยุดการชุมนุม หยุดการต้อนรับ หยุดการพูด แล้ว 6 ตุลาถูกเบรกเป็นเวลานานหลายปีโดยมหาวิทยาลัยต่างๆ ด้วยข้ออ้างนี้ ที่เราจะได้ยินบ่อยคือ "อย่าไปฟื้นฝอยหาตะเข็บ"
ประเด็นคือ สิ่งที่เรียกว่า ความสมานฉันท์ ปรองดอง อะไรทำนองนี้ทั้งหมดในสังคมไทย‘ไ ม่ ผู ก ติ ด กั บ ค ว า ม ยุ ติ ธ ร ร ม’ (เน้นเสียง)
ผมอยากจะออกจาก ฅ.คน ไปหาหนังเรื่อง ‘Invictus’ ขอยกตัวอย่างฉากเดียวที่บอกถึงธีมในหนังเรื่องนี้ รู้ใช่ไหมว่า สังคมแอฟริกาใต้เต็มไปด้วยการเหยียดผิว หลังจากยกเลิกการเหยียดผิวได้โดยผู้นำของฝ่ายคนผิวดำที่เป็นคนติดคุก เนลสัน แมนเดลล่า (Nelson Mandela) ต่อมาเขาได้รับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดี
Invictus เป็นเรื่องตอนที่แมนเดลล่าเป็นประธานาธิบดี และต้องการใช้ทีมรักบี้ซึ่งมีรากผูกติดกับคนผิวขาวให้เป็นพาหะในการสร้างความสมานฉันท์ของคนต่างสี ฉากตอนช่วงต้นๆ ผ่านไปสัก 10 กว่านาที คนผิวดำประชุมกันว่า จะแอนตี้ทีม Springboks ของพวกผิวขาว แมนเดลล่าก็ค้าน และต้องต้อนรับทีมนี้ในฐานะที่จะเป็นจุดเชื่อมคนหลากสีผิวเข้าด้วยกัน เหตุผลของแมนเดลล่าคือ “ต้องก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง” คุณนึกให้ดีนะ เวลามีคนมาบอกว่า ให้ก้าวข้ามความโกรธ เกลียด ชิงชัง อย่าเพิ่งนึกถึงเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้นอย่างเหตุการณ์เมื่อเดือนพฤษภาคม นึกถึงมันอย่างเป็นคอนเซ็ปท์เพียวๆ การก้าวข้ามความโกรธ เกลียด ชิงชัง มันดีใช่ไหม
เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นใน Invictus แมนเดลล่า ซึ่งต้องถือว่าเป็นผู้นำของผู้ที่เป็นเหยื่อ ผู้นำคนผิวดำ เป็นฝ่ายออกมาต่อสู้กับพลพรรคของตัวเองว่า อย่าจมอยู่ในความโกรธ เกลียด ชิงชัง เราต้องก้าวข้ามตรงนั้นไปให้ได้ สังคมมันจึงจะกลับสู่สภาวะที่อยู่กันได้และเป็นปกติ แต่นี่แมนเดลล่าพูดกับคนผิวดำ พลพรรคของเขาเอง แน่นอน คนของเขาไม่เห็นด้วยเยอะแยะ แต่อย่างน้อยมันก็พอฟังขึ้น มันทำให้เราเกิดโจทย์ว่าจะแอนตี้ Springboks แอนตี้คนผิวขาวต่อไปดี หรือจะก้าวข้ามไป เป็น Agenda (วาระ) ที่ต้องคิดต้องเถียงกัน
การปรองดอง ‘Forgiveness’ ซึ่งเป็นคำที่แมนเดลล่าใช้ ถ้าฝั่งตรงข้ามมาบอก forgive มันฟังไม่ได้ แต่ถ้าแมนเดลล่า ซึ่งเขาติดคุกมา 20 กว่าปี บอกว่า forgive เราเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย เราก็ต้องฟัง
ผมสมมติว่า ลองนึกภาพคนที่พูด แทนที่จะเป็นแมนเดลาพูดกับคนผิวดำด้วยกัน นึกภาพเป็น เฟเดอริค ดับเบิลยู เดอเคิล์ก (Frederik Willem de Klerk)คือผู้นำคนขาวคนสุดท้ายที่ก่อเรื่องไม่รู้กี่รายการในการเหยียดผิว แล้วมาพูดกับคนผิวดำว่า เราต้องก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง มันต่างกันใช่ไหม ต่างกันลิบลับทันที แม้จะเป็นพูดคำเดียวกันนี้ นัยยะทั้งหมดมันคนละเรื่อง ตรงกันข้ามกันเลย อันหนึ่งจะเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยก็แล้วแต่ มันคือความสง่างาม ขณะที่อีกอันหนึ่งคือความน่าขยะแขยง
ทีนี้มาลองนึกถึงสังคมไทย ใครพูดเรื่องปรองดอง เดอเคิล์ก ... เดอะมาร์ค แล้วที่น่าเศร้าคือ คนตั้งเยอะตั้งแยะในสังคมไทยรับความน่าขยะแขยงนี้ได้ คนที่ลงมือ ไม่ว่าจะความจำเป็น ถูกบีบแค่ไหนก็แล้วแต่ ให้คนอื่นเขามาพูดเรื่องปรองดอง คุณอย่าพูด ทันทีที่คนลงมือสั่งเองเป็นคนพูด ไม่รู้นะ สำหรับผมมันน่าขยะแขยง คุณไม่มีสิทธิ์พูด คุณเอาคนกลางๆ ซึ่งไม่รู้ว่ามีเหลืออยู่ไหม เอามาพูดก็ว่าไป แต่คุณไม่มีสิทธิ์พูด
ประเด็นที่สี่ที่จะพูดคือ คำว่าปรองดองในสังคมไทย มันทำงานแบบไทยๆ หนึ่ง คือ ไม่ผูกติดกับเรื่องความยุติธรรม สอง ใครๆ ก็พูดได้
เรื่องนี้เป็นลักษณะของสังคมไทย เป็นมานานแล้ว แล้วในนิตยสารของ ฅ.คน ในคำสัมภาษณ์ของเสกสรรค์ ซึ่งในช่วงหลังมีความสามารถเรื่องพุทธศาสนามากขึ้นเยอะ ไม่ได้ประชด พูดแบบแฟร์ๆ กับของพระไพศาลก็เป็นพระอยู่แล้ว สิ่งที่ต้องการบอกคือ อะไรคือ Forgiveness ในสายตาของสองคนนี้ ไม่ใช่ Forgiveness ในความหมายเดียวกับอีกหลายๆ แห่งในสังคมอื่น ผมจะไม่วิจารณ์ว่าดีหรือไม่ดี แต่จะบอกว่าต่างกัน ซึ่ง forgiveness ในสายตาของสองท่านนี้ มันเป็น Forgiveness ในระดับ Individual แต่ไม่ใช่ Forgiveness ในเชิง Social-relation เป็นระดับจิตใจแต่ละคน แต่ไม่ใช่การปรองดองในระดับความสัมพันธ์ระหว่างคนในสังคมที่ให้อภัยกันและกัน
ยกตัวอย่างเทียบไปนอกเรื่องนิดหนึ่ง สังคมไทยมีคนจนเยอะแยะ พูดกันมานานแล้ว คุณคิดว่าต่างกันไหม ที่คนระดับผู้บริหารเห็นคนจนแล้วบอกว่า “จงพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู่” (ผู้ฟังหัวเราะ) กับบอกว่า “จงพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู่ แต่เราจะมี Public policy เหล่านี้ออกมา” ต่างกันใช่ไหม และสังคมไทยมักจะเป็นแบบแรก
พูดง่ายๆ ว่า การพยายาม Encourage (แสดงความกล้าหาญ) กันทางศีลธรรมไม่ใช่เรื่องผิด ทุกๆ คนต้องมี จะพุทธหรือศาสนาอะไรก็แล้วแต่ หรือไม่เชื่อศาสนาอะไรเลยก็ไม่ได้แปลว่าไม่มีศีลธรรม คนเราต้องมีเรื่องนี้อยู่ แต่เมื่อไหร่ก็แล้วแต่ที่คุณทำให้การจัดการเรื่องนี้เป็นเรื่องทางศีลธรรม ที่ไม่เกี่ยวกับ Social-relation ที่ไม่เกี่ยวกับกลไกทางสังคมเลย มันจะเกิดภาวะที่ สังคมไทยบอกว่า “จงพอใจในสิ่งที่มีอยู่” ไม่มี Public Policy ที่เกี่ยวข้อง จบ ‘ก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง’ กับ ‘ก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง แล้วมีกระบวนการที่ให้เกิด ‘Social-Justice’ มันต่างกันนะ
ผมไม่ได้บอกนะว่า การ ‘ก้ามข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง’ เป็นเรื่องเลว...เป็นเรื่องดี แต่เมื่อไหร่พูดโดยไม่มีกลไกที่จะทำให้เกิดความยุติธรรมในความสัมพันธ์ระหว่างคน มันฟังแล้วเหมือนกับบอกว่า “จงพอใจในสิ่งที่มีอยู่” ก็จบแค่นั้น ใช่ไหมครับ ผมไม่ได้เรียกร้องว่า ห้ามพูดเรื่องพวกนี้ แต่คิดดูนิดหนึ่งหากการพูดเรื่องพวกนี้โดยที่ไม่มีมิติกลไกทางสังคมจัดการปัญหานี้
แล้วสิ่งที่ควรต้องทำก็ง่ายนิดเดียว จัดการให้มีกลไกจัดการเรื่องความยุติธรรมเสีย เวลาผมอ่านคำสัมภาษณ์ของทั้ง 2 ท่าน ผมถึงรู้สึกอย่างนี้ และนี่ไม่ใช่ครั้งแรก ผมทำเรื่อง 6 ตุลา ผมเจออย่างนี้ ผมไปนั่งสัมภาษณ์พระไพศาล ท่านไม่ผิดเลยที่ท่านพูดเรื่องศัตรูสำคัญของ 6 ตุลาคือ Evil (ปีศาจ) ในตัวคน แต่ถ้าท่านพูดแค่นี้ว่า Evil ในตัวคนแล้ว Full stop ก็เกิดภาวะอย่างที่เห็น มันไม่มีการจัดการเรื่องความยุติธรรม
ถ้าสักแต่ว่า ก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชังแล้ว Forgive ซะ โดยคนพูดเป็นคนผิวดำ โดยคนพูดเป็น Victim เป็นคนที่ได้รับผลกระทบ มันเป็นอย่างหนึ่ง แต่ถ้าพูดโดยคนที่มีอำนาจแล้วใช้กำลังก่อให้เกิดโศกนาฏกรรมก็เป็นอีกอย่างหนึ่ง
คำว่า Forgiveness ปรองดอง ก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชังในสังคมไทยเป็นแบบที่ไม่ผูกกับ Social-mechanism เรื่อง Justice หรือเรื่องอะไรทั้งนั้น และเป็นมานานแล้วด้วย
ผมไม่กล้าสรุปนะว่านี่เป็นพุทธศาสนา ผมไม่กล้า ผมความรู้ไม่พอ ผมบอกได้ว่านี่เป็นแบบไทยๆ ที่เป็นมา ส่วนจะเป็นพุทธศาสนาทุกที่ไหม ผมไม่กล้า ผมบอกได้แต่เพียงว่า ที่เราบอกไม่กล้านี่ ไม่ใช่เพื่อจะบอกว่าพุทธไม่เป็นแบบนี้หรอก ... คุณสังเกตดูดีๆ ในกัมพูชาและในศรีลังกา มีอาการคล้ายๆ กัน หวังว่าคนในที่นี้คงไม่มาหาว่าผมลบหลู่พุทธศาสนานะ ผมกำลังพูดถึงภูมิปัญญา พูดถึงความรับรู้ในสังคม เรื่องนี้เป็นเรื่องต้องคิด เราไม่พูดถึงปรองดอง โกรธเกลียด Forgiveness ทั้งหลายโดยผูกพันกับกลไกเพื่อจะแก้ปัญหาทางสังคม มันก็มีค่าเท่ากับ “ความยากจนก็ทนๆ ไปเถิด” โดยไม่ผูกกับกลไกทางนโยบายสาธารณะที่จะแก้ปัญหาความยากจน ทำนองเดียวกัน
สี่อันนี้นึกออกไหมครับ ผมไล่ไปเรื่อยๆ ว่า ฝุ่นจะหายตลบด้วยวิธีการเหล่านี้ ผมไม่บอกว่าทางออกคืออะไร เพราะผมก็คิดไม่ออกเหมือนกัน แต่อย่างน้อยคือบอกทางพวกเรา หรือชวนชี้ให้พวกเราคิดว่า เราจะสู้กับการใช้อำนาจสถาปนาให้ความรับรู้กับเหตุการณ์ที่ผ่านไปหรือทำให้ฝุ่นหายตลบ แบบใช้อำนาจ แบบ 1984 เราต้องสู้กับเรื่องแบบนี้ หรืออย่างน้อยๆ เช่น Determined ทำใจให้ดีนะ อย่ายอมให้เขา Breakdown ง่ายๆ แต่ถ้าเขา Breakdown ก็ไม่ใช่เรื่องที่ต้องประณามกัน เป็นเรื่องน่าเห็นใจ
หรือคิดให้ดีเรื่องการก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง เวลาเจอเรื่องพวกนี้ บางคนปฏิเสธง่ายเกินไป ผมคิดว่าไม่ใช่ว่าจะบอกทันทีว่าที่พูดแบบนั้นผิดหมด บ่อยครั้งมันไม่ได้ผิด แต่เวลาเราบอกว่ามันไม่ได้ผิด แล้วมันผิดตรงไหน ผมพยายามจะลองเสนอว่า นี่ไงผิดตรงที่มันไม่ผูกกับกลไกทางสังคมเพื่อจัดการเรื่องความยุติธรรม ดังนั้นเท่ากับบอกทางออกด้วยว่า ถ้าหากคุณคิดจะปรองดองจริง กรุณาทำนะ แล้วถ้าจะทำสิ่งนั้น คนที่มีส่วนในการทำ ในการลงมือ ทำไม่ได้ คุณต้องให้ Victim เป็นคนทำ
การปรองดองและการสถาปนา Justice อย่างที่ดีที่สุด ต้องให้ Victim เป็นคนทำ แล้ว Victim กรุณา Sophisticate กรุณามีความ Fair และเถียงกันเองว่าไม่ได้มาด้วยการแก้แค้นนะ การแก้ปัญหาไม่ใช่ว่า กูมีอำนาจแล้วกูแก้แค้นมึงพรุ่งนี้ ไม่จบนะ ถึงตรงนี้ Victim ด้วยกันจะพูดเรื่อง ก้าวข้ามความโกรธเกลียดชิงชัง พูดเรื่อง Forgiveness อะไรพวกนี้ แต่ไม่ใช่คนที่ลงมือฆ่ามาพูด
6 ตุลานี่กล้าไหม ปล่อยให้ Victim ตั้งกรรมการ พฤษภาที่ผ่านมากล้าไหมให้ Victim ตั้งกรรมการ แล้วปล่อยให้คนที่เห็นอกเห็นใจเหยื่อหรือผู้ถูกกระทำทั้งหลาย ทะเลาะกันว่า ควรจะเล่นงานแก้แค้นแค่ไหน ผมอยากจะมั่นใจว่า คนอย่างพวกเราไม่ใช่คนที่จะสักแต่ว่าแก้แค้นเพื่อให้ความรุนแรงส่งต่อหรือ feed ความรุนแรงไปไม่รู้จบ
"ในแนวรบอันหนึ่งคือเรื่องความทรงจำ
ในแนวรบเรื่องเกี่ยวกับเราจะเข้าใจเรื่องที่เกิดขึ้นยังไง
มันเริ่มแล้ว ไม่ใช่ต้องรอให้ผ่านไป 10–20 ปี
อย่ารอนานกว่า 6 ตุลา มันเริ่มแล้ว
แล้วเราทุกคนมีส่วนได้ มีส่วนร่วม"
ฝุ่นหายตลบโดย ‘นักวิชาการ’
ประเด็นที่ห้า ฝุ่นหายตลบแบบสุดท้าย คือแบบนักวิชาการ มาหมดแล้วนะรัฐบาล สื่อมวลชน สุดท้ายคือนักวิชาการ คุณเห็นการถกเถียงว่า การด่าแกนนำว่าผิดไม่ผิดแค่ไหนไหมครับ ผมจะไม่ Join นะว่าตกลงผมคิดว่าไง ผมไม่ร่วม แต่ผมให้ข้อสังเกตอย่างหนึ่ง มันเป็นเหตุเป็นผลเป็นบ้าเลย หมายความว่าไง การอภิปรายว่าใครถูกและผิด สรรหาเหตุผลต่างๆ มาหมด ผมถามหน่อยนะครับว่า การสู้กับความอยุติธรรมถึงขนาดเอาชีวิตเข้าแลกนี้ มันเป็นเหตุเป็นผลไหม
เอาใหม่นะครับ คราวนี้ผมไม่รู้ว่าผมใช้คำถูกไหม พอดีผมอาจจะคิดเป็นภาษาอังกฤษเกินไปหน่อย ก็คือว่าการที่ยอมตายในการสู้กับความอยุติธรรม การที่ยอมตายเพื่อความยุติธรรม มัน Rational ไหม สมเหตุสมผล ในที่นี้คือ มนุษย์ปกติ เขาไม่ทำกันหรอก ไม่สมเหตุสมผล ไม่ได้แปลว่าเป็นบ้า หรือไม่ได้แปลว่าปัญญาอ่อน หรือไม่ได้แปลว่าโง่เง่าอย่างที่ชอบด่ากัน แต่มันดูไม่สมเหตุผลในความหมายว่า อย่างเช่น เพื่อนผมบอกว่า รังแกกูมาก กูไม่ว่านะ รังแกลูกกูเมื่อไหร่กูสู้ สมเหตุสมผลไหม ผมว่าสมเหตุสมผลนะ แต่พอสมเหตุสมผลนี้ไม่เห็นจะเป็นเหตุเป็นผลตรงไหน คือถ้าแกล้งลูกกูกูสู้
การทำร้ายกัน การทำให้เกิดความอยุติธรรมอย่างหนักจนคนทนไม่ไหวแล้วจะสู้ ถึงขั้นยอมตายได้ มันไม่ปกตินะ เพราะปกติเรารักชีวิต แต่ผมถามว่ามนุษย์เป็นอย่างนี้มากี่ร้อยกี่ล้านคนแล้วในประวัติศาสตร์มนุษยชาติ เยอะมาก มนุษย์เป็นล้านยังไม่สมเหตุสมผลเลย ก็เผอิญ ผมคิดว่านักวิชาการหาความสมเหตุสมผลจนสุดโต่ง มนุษย์ปกติเนี่ย สมเหตุสมผลถึงขีดหนึ่งแค่นั้นแหละครับ เลยไปจากนั้นไม่ใช่เรื่องความสมเหตุสมผล เลยไปกว่านั้นเป็นเรื่องใจ สัญชาติญาณ Reaction หลายอย่างไม่สมเหตุสมผลเลย
และในความไม่สมเหตุสมผล ขอย้ำว่าไม่ได้แปลว่าไร้เหตุผลนะ ไม่ได้แปลว่าเลวด้วย ไม่ได้แปลว่าผิดด้วย แต่ผมก็ไม่ได้บอกว่ามันถูก และผมไม่กล้าบอกว่ามันควรจะทำ แต่มนุษย์เป็นอย่างนี้ การถกเถียงของนักวิชาการมักจะหาเหตุผล ทั้งที่มนุษย์ปกตินั้นถึงจุดหนึ่งมันไม่เป็นเหตุเป็นผลหรอก และความไม่เป็นเหตุเป็นผลนี้ไม่ใช่เรื่องความเลวร้ายที่ต้องประณามกัน ไม่ใช่ทุกครั้งนะ บ่อยครั้งไม่ใช่เป็นเรื่องความเลวร้ายที่ต้องประณามกัน บ่อยครั้งเป็นเรื่องเห็นอกเห็นใจกันได้ บ่อยครั้งเป็นเรื่องที่แสนจะเป็นมนุษย์ (ลากเสียง) ก็คือถ้าไม่เป็นอย่างนั้น อาจมีเหตุมีผลนะ แต่ไม่ใช่เป็นคนเท่าไหร่ เพราะคนปกติถึงจุดหนึ่ง จะมีการตัดสินใจด้วยสัญชาตญาณ ด้วยการหาความเสี่ยง
เคยได้ยินคำกล่าวไหมว่า คนที่หิว อดอยากเจียนตายยังไง ยากนะที่เขาจะยอมไปเสี่ยงชีวิตด้วย มีคนที่ต่อสู้กับความหิว แต่ไม่ง่ายนะ คนจะหาวิธีอื่น คนไม่เอาชีวิตเข้าแลกง่ายๆ หรอก แต่กลายเป็นว่า ความอยุติธรรมนั้น คนเอาชีวิตเข้าแลกมาไม่รู้เท่าไหร่แล้ว ถามว่าความยุติธรรมคืออะไร กินได้ไหม จับต้องได้ไหม ทำให้ร่างกายเราอุ่นขึ้นไหม ทำให้เรามีที่พักอาศัย ทำให้เรารักษาโรคได้ไหม ในตัวมันเองไม่ได้สักอย่างเดียว แต่มนุษย์มีความตระหนักรู้ว่า ความอยุติธรรมหมายถึง Social-relation ที่ทำให้เรามีชีวิตอยู่ได้ปกติ และถ้าเกิดความอยุติธรรมที่ดีกรีที่มันแรงจนชีวิตเราอยู่ปกติไม่ได้ มนุษย์จึงรู้ว่าเขายินดีที่จะตายเพื่อความยุติธรรม เพื่อสู้กับความยุติธรรม ถามว่าความสมเหตุสมผลในความหมายที่ว่า ต้องมีเหตุมีผลไปหมด ถึงตรงนั้นมันไม่ Apply แล้ว
ผมไม่กล้าบอกว่าแกนนำถูกหมด ผมไม่รู้พอ ผมบอกได้เลยว่า คนตั้งเยอะที่บอกว่ากูจะสู้จนตายเนี่ย มันเป็นความไม่สมเหตุสมผลที่แสนจะสมเหตุสมผล และผมอธิบายไม่ได้ด้วยเหตุผลทางวิชาการด้วย บอกได้เลยว่า ก็คนตัดสินใจอย่างนั้นน่ะ แล้วเรื่องพวกนี้ผมคิดว่าทุกคนเคยอ่านมา ทุกคนเคยดูหนังมา เคยฟังเพลงมา มีเรื่องตั้งเยอะที่เราอธิบายเรื่องที่ว่าคนตั้งเท่าไหร่ตายด้วยความรัก มัน Idiot จะตายไป คนเรายินดีเสี่ยง คนเรายินดีเอาตัวเข้าแลก คนเรายินดีทำหลายๆ อย่างที่ดูเหมือนไม่คุ้มเลย เพราะสิ่งที่เขาทำไม่ใช่เรื่องคุ้มหรือไม่คุ้ม และถึงบอกว่าคุ้มหรือไม่คุ้มก็ไม่รู้จะวัดตรงไหนด้วย และการวัดของคนเรื่องคุ้มหรือไม่คุ้มก็ไม่เหมือนกัน
ผมไม่กล้าบอกด้วยซ้ำว่า การตัดสินใจเหล่านั้นแปลว่าถูก ผมไม่กล้าพูด ผมว่ามันตัดสินลำบากมากที่จะบอกว่าพวกเขาทำอย่างนั้นมันไม่เป็นเหตุเป็นผล ทำไมไม่คิดขนาดนั้นขนาดนี้ โห ถ้าคนเราเป็นขนาดนั้นได้ ผมก็จะบอกว่า ถ้าคนเราเป็นอย่างนั้นได้ก็ดี แล้วผมหยุด เพราะว่าถ้าคนเราเป็น Rational ไปหมด ไม่เกิดการปฏิวัติที่ไหนเลยสักแห่งเดียว ปฏิวัติฝรั่งเศสก็ไม่เกิด คุณว่าผู้นำปฏิวัติฝรั่งเศสพาคนไปตายไหม อื้อเลย ตายอื้อเลย ผู้นำปฏิวัติรัสเซีย จีน พาคนไปตายเยอะแยะเลย ปฏิวัติฝรั่งเศสทำให้เกิดเสรีภาพแล้วยกย่องทำไม ประเทศฝรั่งเศสยกย่องวันที่ 14 กรกฎา ยกย่องทำไม พาคนไปตายเยอะแยะ ผมคิดว่าในภาวะหนึ่งการตัดสินใจบางอย่างมันแสนจะไม่สมเหตุสมผล และมันก่อผล ก่อผลหมายถึงลบก็ได้ บวกก็ได้นะ และผลนั้นมันมหาศาล
ผมไม่กล้าบอกว่า ภาวะในการตัดสินใจที่จะเอาชีวิตเข้าแลกนี้ถูก ผมพูดไม่ได้ และผมคิดว่าบ่อยครั้งก็ผิดด้วย แต่ผมไม่กล้าบอกว่าการตัดสินใจที่คนยอมเอาชีวิตเข้าแลกเป็นเรื่องผิดอีกเหมือนกัน จะบอกว่าผม Sit on the fence (แทงกั๊ก) ก็ได้ เพราะถึงที่สุดนั่นคือการตัดสินใจของแต่ละคน ที่ผมดูถูกเขาไม่ลง บอกได้เลยว่า ถ้าผมไม่กล้าตัดสินใจเอาตัวเข้าแลก ผมก็กรุณาหุบปากซะ
ประเด็นนี้ก็คือ นักวิชาการพยายามทำให้ฝุ่นหายตลบด้วยเหตุด้วยผล ทั้งที่เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อพฤษภาที่ผ่านมาหลายเรื่องมันไม่ใช่เรื่องของเหตุของผล ไม่ใช่ในความหมายลบนะ มันเป็นเรื่องที่ Beyond (นอกเหนือจาก) เรื่องเหตุและผลที่จะต้องมานั่งอธิบายกัน มันเป็นเรื่องที่ต้องยอมรับว่านั่นคือการตัดสินใจของมนุษย์ นั่นคือโศกนาฏกรรม พฤษภาที่ผ่านมา 6 ตุลา และอีกหลายกรณี มันคือโศกนาฏกรรมในความหมายนี้ จะเห็นว่าไม่ว่าตัดสินใจอย่างไร มันก็มีความเสี่ยง แม้ว่าตัดสินใจแล้วออกมาชนะ ออกมามีผลดีมหาศาล ก็มีผลเสียพ่วงมาด้วยเยอะแยะ
มนุษย์อยู่ในจุดที่เป็นโศกนาฏกรรมจึงเป็น ‘Dilemma’ ที่ต้องตัดสินใจ ถ้าตัดสินใจเลิกสลายก่อนแล้วทำต่อไปยาวๆ ผมเห็นด้วยกับเวอร์ชั่นนั้นนะฮะ โดยส่วนตัวผมไม่เห็นด้วยว่าเขาจะชุมนุมต่อ แต่พอเขาชุมนุมต่อแล้วมีเหตุการณ์เกิดขึ้น ผมสารภาพว่า ผมด่าเขาไม่ลง ผมรู้สึกว่ามันเป็นเรื่องโศกนาฏกรรมที่ได้ตัดสินใจ แล้วการตัดสินใจครั้งนี้มันแพ้ มันเสียหายหนัก
เพียงแต่ผมอยากจะถามว่า คุณคิดว่าการปฏิวัติฝรั่งเศสนี้ Assumption (สมมติฐาน) ของมันก็คือว่า ‘เข้าใจสถานการณ์ที่ดี ประเมินสถานการณ์ถูกต้อง จะนำไปสู่ยุทธศาสตร์และยุทธวิธีที่ถูกต้องและได้รับชัยชนะ’ โอ้โฮ มนุษย์ถ้ามันง่ายอย่างนั้นก็ชนะมาไม่รู้ต่อกี่ครั้ง ใช่ไหมฮะ มันไม่มีน่ะ
ในภาษาวิชาการคือ Pre-condition 3 ชั้น‘เข้าใจสถานการณ์ ประเมินถูกต้อง จึงนำไปสู่การปฏิวัติที่ถูกต้อง และจะนำไปสู่ชัยชนะ’ คุณต้องการ 3 ชั้นที่ลงล็อกกันพอดี ชีวิตมนุษย์จริงๆ มันไม่ง่ายขนาดนั้น
พวกเราในห้องนี้ตัดสินใจเรื่องใหญ่เรื่องเล็กผิดกันมาไม่รู้กี่ครั้ง ใช่ไหมฮะ เราตัดสินใจผิดมากี่ครั้งแล้วในชีวิตเราเอง เพียงแต่ว่ามันไม่ใช่เรื่องที่ใหญ่นัก ผมตัดสินใจครั้งสำคัญในชีวิตผิดมาแล้วในเรื่องที่ใหญ่ หลายคนในที่นี้อาจยังไม่เคยแต่เอาเป็นว่าในเรื่องเล็กๆ ที่เราตัดสินใจผิดอยู่ที่วัน เราจะเลี้ยวซ้ายหรือเลี้ยวขาเพื่อมา มช. ดีเนี่ย เลี้ยวซ้าย เลี้ยวขวาไปผิดที่เจอรถติดงานโอท็อป ถามว่า ได้มาจากการประมวลข้อมูลว่าชัดเจนแล้วเลี้ยวถูก เปล่า เราตัดสินใจ เป็นการยกตัวอย่างเรื่องเล็กๆ และเป็นเรื่องตลก แต่ถ้าคุณคิดถึงเรื่องที่ไม่เล็ก และไม่ตลกนั้น มันเป็นโศกนาฏกรรม
บ่อยครั้งฐานข้อมูลในการประเมินมันคือชุดเดียวกัน บ่อยครั้งคนๆ เดียวกันประเมินข้อมูลเหมือนกัน คนๆ เดียวกัน ยังไม่สามารถบอกได้เลยว่าผมตัดสินใจอย่างนี้แน่ ผมไม่ตัดสินใจแบบนั้นแน่ มีกี่ครั้งที่ประมวลข้อมูลแล้ว ประเมินแล้ว แล้วเราลังเลว่า “เอายังไงดีวะ” มีอยู่แทบทุกวัน เพราะเมื่อประมวลข้อมูล ประมวลสถานการณ์แล้ว มันยังไม่ได้นำไปสู่คำตอบว่าเราควรตัดสินใจอย่างไร เรายังลังเลอยู่ดีว่าจะเอาไงดี แล้วในชีวิตมีกี่ครั้งที่บอกว่า “เอางี้ละวะ เป็นไงเป็นกัน” บ่อยจะตายไป
แล้วในโศกนาฏกรรมแทบทุกครั้ง มันจะอยู่ในภาวะที่เป็นไปไม่ได้เลยที่จะ ‘รู้แล้วประเมินอย่างถูกต้อง จึงนำกำหนดยุทธศาสตร์ยุทธวิธีที่ถูกต้อง แล้วได้ชัยชนะ’ ถ้าเป็นแบบนี้ก็ไม่เป็นโศกนาฏกรรม ถ้าเป็นแบบนั้นเขาเรียก เล่นขายของ
นักวิชาการจะทำให้ฝุ่นหายตลบ ด้วยการทำให้ทุกอย่างหรือหลายอย่างจนเกินไปเป็นเหตุเป็นผล ตรงนี้ผมพูดเหมือนกับแย้ง ผมบอกเพียงแต่ว่า เมื่อเหตุการณ์พฤษภาที่ผ่านมา ถึงจุดหนึ่ง ผมต้องหยุดคิดในความหมายของการหยุดคิดเชิงเหตุผล แล้วพยายามที่จะนำมาสู่การคุยในวันนี้ โดยอ่านนิยาย นึกถึงนิยายเรื่องที่เคยอ่าน นึกถึง Tragedy ที่เคยอ่าน พยายามทำความเข้าใจว่า คนเราอยู่ในภาวะอย่างไร นึกถึงตัวเองเมื่อ 6 ตุลา ว่าเราอยู่ในภาวะอย่างไร แล้วจะรู้ว่ามันยากลำบากเพียงไหนที่จะต้องตัดสินใจแล้วออกหัวหรือออกก้อย
ผมไม่ได้ปฏิเสธ หรือต้องการให้พวกเราปฏิเสธการใช้เหตุใช้ผล ผมบอกแต่เพียงว่า ไม่ใช่นะ ไม่ได้นะ การมีความรู้ การมีเหตุผล เป็นเรื่องจำเป็นมาก แต่มี Limit มันมี Limit เกินไปจากนั้นมันไม่ใช่เรื่องของเหตุผล แล้วเมื่อเราตัดสินใจได้ก็ดีไป เมื่อเราตัดสินใจไม่ได้ หรือเมื่อเราตัดสินใจต่างจากคนอื่น ไม่ว่าจะลงบางซื่อหรือลงหัวลำโพง มันมีโศกนาฏกรรมทั้งนั้นที่เราเห็นอกเห็นใจคนที่ตัดสินใจต่างจากเราได้
ทั้งหมดที่พูดมานี้เพื่อจะบอกว่าในแนวรบอันหนึ่งคือเรื่องความทรงจำ ในแนวรบเรื่องเกี่ยวกับเราจะเข้าใจเรื่องที่เกิดขึ้นยังไง มันเริ่มแล้ว ไม่ใช่ต้องรอให้ผ่านไป 10–20 ปี อย่ารอนานกว่า 6 ตุลา มันเริ่มแล้ว แล้วเราทุกคนมีส่วนได้ มีส่วนร่วม ไม่ต้องทำอะไรเป็นพิเศษเลย เพียงแต่อยากให้รู้ว่าสิ่งที่หลายๆ คนทำอยู่มันมีผล มันมี Effect ต่อเรื่องเกี่ยวกับว่าเราจะรับรู้เหตุการณ์พฤษภาคมที่ผ่านมาอย่างไรด้วย มันมีผล
และการรับรู้เหตุการณ์พฤษภาที่ผ่านมาเป็นอย่างไร มีผลต่อความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในอนาคต มีผล เชื่อผมสิ
ถ้าเมื่อไหร่ถูก Breakdown อย่างวินสตัน จูเลีย ในเรื่อง ‘1984’ สยบต่อคำพิพากษาอย่างนายฟัก ใน ‘คำพิพากษา’ ถูกทำลายและทำร้ายด้วยอำนาจรัฐอย่างที่เขากำลังทำอยู่ทุกวันนี้ และไม่สามารถคิดอย่างซับซ้อน ติดกับอยู่กับความเป็นเหตุเป็นผลโดยไม่ตระหนักว่ามันมี Limit
ความเข้าใจเหตุการณ์พฤษภาที่ผ่านมาจะเป็นแบบหนึ่ง เช่น อันนี้ยกตัวอย่างนะ เพราะผมไม่รู้จริงๆ ว่าจะออกมาเป็นอย่างไร เช่น ทำให้พลังการเถียงคณะกรรมการอะไรก็แล้วแต่ที่เขาตั้งขึ้นมา มันไม่คม มันไม่ดีพอ หรือทำให้เขา Dominated เกินไป ในขณะที่เราอาจมีวิธีอื่น เราอาจมีความรู้แบบอื่น เราอาจจะสามารถเถียงแบบอื่นได้
ความรับรู้กับเหตุการณ์พฤษภาที่ผ่านมามีผลมาก อาจจะไม่โดยตรง แต่มีผลมากต่อการที่รัฐบาลจะมีอำนาจทำอะไรตามใจชอบหรือไม่ในอีกปีสองปีข้างหน้า เขาจะเลือกตั้งแล้วจะชนะไหม เขาเลือกตั้งแล้วจะชนะแค่ไหน ชนะแบบไหน หรือเลยไปจากการเลือกตั้ง ถ้าเหตุการณ์สำคัญของสังคมไทยที่ทุกคนเล็งอยู่ เล็งนี้แปลว่าไม่รู้จะชอบหรือไม่ชอบก็แล้วแต่ได้เกิดขึ้น ความรับรู้ในเหตุการณ์พฤษภาที่ผ่านมามีผลอย่างมาก
อย่ายึดถือประเมินตัวเองสูงว่า ทำอะไรก็ได้ตามใจ เช่น ชุมนุมอีก ผมว่าหลายคนคงนัดกับเพื่อนฝูง และผมฝากไว้ ในขณะเดียวกันก็อย่าดูถูกตัวเอง แม้กระทั่งจูเลีย-วินสตัน การที่นายวินสตันยังเก็บเรื่องมีเซ็กส์กับจูเลียไว้ในใจ enjoy กับการที่มีเซ็กส์กับจูเลียเนี่ย มันกบฏมากนะ ลึกๆ เขาคิด จิตใจเขาไม่รับ Big Brother เขาไม่รับ เขาอาจยอมสยบ แต่ไม่รับ รอวันที่จะโผล่ ถ้าพูดอย่าง 1984 นะ
เพราะฉะนั้นเรื่องเหล่านี้อาจดูเป็นเรื่องเล็กๆ แต่พยายามคิดพยายามพูด คือไม่ใช่แค่มีจิตใจอย่างชาวพุทธอย่างอาจารย์เสกสรรค์ หรือพระไพศาลพูด เพราะการคิดเรื่องพวกนี้มันนำไปสู่ Social–reaction นำไปสู่โครงการทางสังคมได้
ผมไม่ได้อยากบอกว่าเรื่องความทรงจำเป็นเรื่องสำคัญยิ่งกว่าเรื่องประเมินสถานการณ์ ผมเพียงแต่อยากบอกว่า ผมอยากคุยเรื่องนี้ เพราะผมเตรียมมาคุยเรื่องนี้
และขอทิ้งท้ายว่านี่เป็นอีกตัวอย่างหนึ่ง ที่อยากให้ตระหนักหรือเรียนรู้เท่าทัน ไม่ใช่รู้เท่าทันทักษิณนะ แต่รู้เท่าทันว่าสังคมนี้ทำงานเหมือน ‘1984’ ทำงานเหมือน ‘คำพิพากษา’ ทำงานเหมือนชาวพุทธแบบแล้วแต่จะเรียก ทำงานแบบที่นักวิชาการทำซึ่งมี Limit แต่กลับไม่รู้ Limit ตัวเอง หรือเราไม่รู้ Limit ของการให้เหตุผลแบบนักวิชาการ รู้ตัวเรื่องเหล่านี้เสียครับ แล้วจะเท่าทันสังคมนี้
หมายเหตุ : สัญลักษณ์การเน้นทั้งหมด เป็นการพิจารณาโดยกองบรรณาธิการ
(โปรดติดตาม บทตามและการสนทนา หลังการอภิปราย เร็วๆ นี้)
สมัครรับข่าวความเคลื่อนไหวจากประชาไท ผ่านทางอีเมล ดูรายละเอียดที่ http://groups.google.com/group/prachatai-newspaper
![]()
